Phân tích 9 câu đầu bài Đất nước – Dàn ý và 4 bài mẫu siêu hay

9 câu đầu bài thơ Đất nước là chủ đề rất hay được ra ở những đề thi, đặc biệt là kì thi THPT Quốc gia. Vì vậy, trong bài này HocThatGioi sẽ chia sẻ với các bạn dàn ý chi tiết và 4 bài văn mẫu cực hay về 9 câu đầu bài thơ Đất nước. Cùng tham khảo ngay nhé!

Dàn ý phân tích 9 câu đầu bài thơ Đất nước

Có nhiều cách để tiến hành phân tích 9 câu đầu bài Đất nước, những bạn hoàn toàn có thể tìm hiểu thêm những cách sau :

Dàn ý 1:

1. Mở bài:

Giới thiệu tác giả Nguyễn Khoa Điềm, đoạn thơ Đất nước và 9 câu thơ đầu.

2. Thân bài:

Phân tích những ý chính trong 9 câu đầu bài thơ Đất nước :

• “Khi ta lớn lên, Đất nước đã có rồi“: Đất Nước ra đời từ rất xa xưa như một sự tất yếu, trong chiều sâu của lịch sử thời các vua Hùng dựng nước và giữ nước.
• “Ngày xửa ngày xưa, mẹ thường hay kể“: những câu chuyện cổ tích, những bài học đạo lí làm người, ước mơ khát vọng của nhân dân về lẽ công bằng → góp phần tạo nên Đất nước.
• “Miếng trầu“: phong tục ăn trầu của dân gian gắn với ta nhiều đời nay và gợi nhớ sự tích Trầu cau.
• “Biết trồng tre mà đánh giặc“: gợi nhớ truyền thống chống giặc ngoại xâm và truyền thuyết đầy tự hào của người Việt và truyền thuyết về người anh hùng Thánh Gióng.
• “Tóc mẹ bới sau đầu“: những phong tục lâu đời của người Việt, người phụ nữ để tóc dài và bới lên.
• “Cha mẹ, gừng cay muối mặn“: gắn với câu ca dao của dân tộc, nói về tình cảm thủy chung của người Việt.
• “Cái kèo, cái cột, hạt gạo, xay, giã, giần, sàng“: những vật quen thuộc trong đời sống hằng ngày của người Việt Nam gắn với lao động sản xuất và nền văn minh lúa nước.

→ Đất Nước là những gì hoàn toàn có thể phát hiện ở ngay trong đời sống của mỗi mái ấm gia đình, mỗi người : câu truyện cổ tích của mẹ, miếng trầu bà ăn, hạt gạo ta ăn, ngôi nhà ta ở … .
“ Đất Nước có từ ngày đó “ : Đất Nước có từ khi dân mình biết yêu thương, sống tình nghĩa, từ ngày dân tộc bản địa có nền văn hóa truyền thống riêng, từ khi dân mình biết dựng nước và giữ nước, từ trong đời sống hằng ngày của con người .
→ Sự cảm nhận về chiều sâu của lịch sử vẻ vang của Đất Nước bộc lộ ngay trong đời sống hằng ngày của nhân dân. Đất Nước được hình thành từ những gì nhỏ bé, thân thiện trong đời sống của mỗi con người, từ bề dày của truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Nước Ta .

3. Kết bài:

Tổng kết về nội dung, nghệ thuật và thẩm mỹ và nêu cảm nhận về đoạn trích .

Dàn ý 2:

Mở bài:

Giới thiệu nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, trường ca Mặt đường khát vọng và chương Đất nước .
Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ với phong thái thơ mang đậm chất trữ tình chính luận .
“ Đất Nước ” được trích từ chương V, trường ca Mặt đường khát vọng, sáng tác trong thời kỳ mặt trận Miền Nam vô cùng ác liệt. “ Đất Nước ” sinh ra với mục tiêu khơi gợi tình yêu nước thẳm sâu, lôi kéo giới trẻ miền Nam hòa mình vào đại chiến của dân tộc bản địa .

Thân bài:

Luận điểm 1: Đất nước có từ bao giờ?

• Câu thơ đầu tiên chính là câu trả lời cho câu hỏi ấy: “Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi” Đất Nước là những thứ thân thuộc, gần gũi, gắn bó với mỗi con người, ở trong mỗi con người từ khi phôi thai. Thể hiện tư tưởng “Đất Nước của Nhân Dân”
• Tác giả cảm nhận đất nước bằng chiều sâu văn hóa – lịch sử và cuộc sống đời thường của mỗi con người qua cụm từ “ngày xửa ngày xưa” à gợi những bài học về đạo lý làm người qua các câu chuyện cổ tích thấm đượm nghĩa tình. – Luận điểm 2: Quá trình hình thành đất nước?
• Bắt đầu với phong tục ăn trầu gợi về hình ảnh người bà thân thuộc, gợi câu chuyện về sự tích trầu cau, nhắn nhủ nghĩa tình anh em sâu đậm, tình cảm vợ chồng nhân nghĩa thủy chung.
• Hình ảnh “cây tre” còn gợi lên hình ảnh của con người Việt Nam, cần cù, siêng năng, chịu thương, chịu khó. “Lớn lên” nghĩa là nói quá trình trưởng thành của Đất Nước, nói lớn lên trong chiến tranh nghĩa là nói truyền thống chống giặc kiên cường, bền bỉ.
• Tập quán bới tóc sau đầu để chú tâm làm việc, gợi câu ca dao bình trị dạt dào thương nhớ. Nhắc nhở về tình cảm vợ chồng sắc son, sâu nặng qua hình ảnh: “gừng cay”, “muối mặn”.
• Tái hiện nền văn hóa nước ta chỉ bằng một câu thơ đơn sơ nhưng đầy dụng ý: “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng”. Nghệ thuật liệt kê, cùng cách ngắt nhịp liên tục thể hiện truyền thống lao động cần cù, cách ăn cách ở trong sinh hoạt.
• Nguyễn Khoa Điềm thâu tóm tất cả bằng một tư tưởng duy nhất: “Đất Nước có từ ngày đó…”. Dấu “…” cuối câu chính là biện pháp tu từ im lặng, lời dẫu hết nhưng ý vẫn còn, vẫn nung nấu và sục sôi.

=> Đất nước được hình thành gắn liền với văn hóa truyền thống, lối sống, phong tục tập quán của người Nước Ta, gắn liền với đời sống mái ấm gia đình. Những gì tạo ra sự Đất Nước cũng đã kết tinh thành linh hồn dân tộc bản địa. Đất Nước cho nên vì thế hiện lên vừa thiêng liêng, tôn kính lại thân mật thiết tha .

Kết bài:

Giọng thơ trữ tình chính luận, khi căng, khi chùng, khi tha thiết, khi lại cuồn cuộn nỗi niềm, đã bộc lộ được ý thức chủ yếu của bài thơ trải qua những vật liệu văn hóa truyền thống, văn học dân gian : “ Đất Nước của nhân dân ”. Vì vậy, đoạn thơ không chỉ trữ tình mà đầy sức chiến đấu .

4 bài mẫu phân tích 9 câu đầu bài thơ Đất nước

Bài mẫu 1

Đất nước là một trong những đề tài gắn với sự thành công xuất sắc của nhiều cây bút trong những thời kì, nhất là thời kì kháng chiến. Ta không sao quên được hình ảnh đất nước hóa thân vào “ mảnh hồn quê Kinh Bắc ”, đất nước bị dày xéo dưới chân của bọn giặc ngoại xâm trong thơ của Hoàng Cầm hay hình ảnh một đất nước nhỏ bé, đau thương mà anh hùng, quật cường “ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa ” trong thơ của Nguyễn Đình Thi. Đến với Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, ta lại có mày mò mới về đất nước của ca dao, truyền thuyết thần thoại. Đoạn trích Đất nước nằm trong chương 5 của bản trường ca Mặt đường khát vọng. Với hình tượng TT là đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã cho fan hâm mộ thấy được tư tưởng mới lạ của mình trong hành trình dài lí giải về cội nguồn đất nước mà đặc biệt quan trọng là trong chín câu thơ đầu bài :

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nới lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…

Đất nước là nguồn cảm hứng vô tận cho thơ ca, hình tượng đất nước luôn có một vị trí đặc biệt quan trọng, là hình tượng cao quý, đẹp tươi nhất trong thơ văn. Macxen Prust : “ Một cuộc thám hiểm không phải ở chỗ cần một vùng đất mới mà ở chỗ cần một đôi mắt mới ”. Bới thế mà với mỗi một điểm nhìn khác nhau thì đất nước lại có một vẻ đẹp, hình dáng khác, đất nước hiện lên với muôn hình vạn trạng trong con mắt nhà thơ. Nếu như những nhà thơ cùng thời chọn điểm nhìn cảm hứng về đất nước từ lịch sử vẻ vang trải qua những triều đại như :

Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều đất nước hóa thành văn
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng

Hay những hình ảnh vô cùng mỹ lệ, xinh xắn :

Đẹp vô cùng tổ quốc ta ơi
Rừng cọ đồi chè đồng xanh ngào ngạt
Nắng sông Lô hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca

Thì Nguyễn Khoa Điềm lại chọn cho mình một điểm nhìn vô cùng mới mẻ và lạ mắt, bình dị, thân quen mà qua đó đất nước hiện lên không kém phần tươi đẹp .
Với cấu trúc tổng-phân-hợp mang đậm phong thái chính luận, Nguyễn Khoa Điềm đã bộc lộ những suy tư cùng những cảm hứng mãnh liệt về đất nước và nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi người so với quê nhà, tổ quốc .
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Khoa Điềm đưa ta vào câu truyện về sự hình thành của Đất nước mà theo đó Đất nước có từ những gì quen thuộc, thân thiện nhất .

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc

Câu thơ khởi đầu tự nhiên như một lời kể, nhà thơ mượn kí ức tuổi thơ để tưởng tượng ra sự sống sót của Đất nước trong nhận thức, tình cảm con người. Theo đó, “ Đất Nước đã có từ rất lâu, từ khi mà “ ta ” cất tiếng khóc chào đời, lớn lên thì đất nước đã có và sống sót cùng với “ ta ”. “ Ta ” ở đây phải chăng là anh, là chị, là những người còn sống hay đã chết, là ta của quá khứ hay của tương lai, là cái chung của dân tộc bản địa. Năm chữ “ Đất Nước đã có rồi ” vang lên đầy tự hào, nó giống như một lời khẳng định chắc chắn về sự vĩnh cửu của đất nước qua hàng ngàn năm lịch sử dân tộc dựng nước và giữ nước của nhân dân ta đã được Nguyễn Trãi nhắc đến :

Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu.

Đến hai câu tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm miêu tả đơn cử sự hình thành của Đất nước :

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn

Truy tìm về cội nguồn của đất nước, khó có ai hoàn toàn có thể xác lập rõ ràng, minh bạch về sự khởi thuỷ của hình tượng này. Với Nguyễn Khoa Điềm thì Đất nước được hình thành từ những nét sống giản dị và đơn giản nhất của người mẹ, người bà. Sau trạng từ chỉ thời hạn ” ngày xửa thời xưa ”, người đọc đã tưởng tượng ra biết bao kỉ niệm về tuổi thơ với những nhân vật như ông bụt, bà tiên, cô Tấm, Thánh Gióng … Từ những câu truyện đó hình ảnh Đất nước hiện lên thật xinh xắn, thơ mộng. Hình ảnh “ miếng trầu bà ăn ” gợi cho người đọc về truyền thống lịch sử tốt đẹp của dân tộc bản địa. Hình ảnh “ miếng trầu ” gắn liền với nét đẹp của những người phụ nữ Việt xưa. Từ nét đẹp đó, Nguyễn Khoa Điềm đã lý giải về sự “ mở màn ” của Đất nước. Trong cúng lễ, “ miếng trầu quả cau ” hình tượng cho tấm lòng thành của con cháu gửi đến những bậc cha ông. “ Miếng trầu ” còn là hình tượng của phẩm chất thuỷ chung trong cốt cách con người Nước Ta xưa và nay. Bên cạnh đó, hình ảnh “ miếng trầu ” còn gợi lên một huyền sử tình yêu ” miếng trầu nên dâu nhà người ”. Từ “ lớn lên ” chỉ sự trưởng thành của đất nước qua quy trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc bản địa ta. Với Nguyễn Khoa Điềm hay bất kể nhà thơ nào, đất nước không hề vô tri vô giác mà đất nước có dáng, có hồn, đẹp ngất ngây trong con mắt thẩm mỹ và nghệ thuật. Hình ảnh “ trồng tre mà đánh giặc ” gợi cho ta về thần thoại cổ xưa một cậu bé mới ba tuổi đã biết cất tiếng nói nghĩa vụ và trách nhiệm với quê nhà, tổ quốc đó là Thánh Gióng, một hình tượng cho cốt cách con người Việt, kiên cường, can đảm và mạnh mẽ trong đấu tranh chống lại cái ác. Hình tượng đó đã được Tố Hữu đưa vào thơ của mình :

Ta thuở xưa như thần Phù Đổng
Vụt đứng lên đánh đuổi giặc Ân
Sức nhân dân khoẻ như ngựa sắt
Chí căm thù ta rèn thép thành roi
Lửa chiến đấu ta phun vào mặt
Lũ sát nhân cướp nước hại nòi.

Hình ảnh cây tre đại diện thay mặt cho cốt cách ngay thật, quật cường của con người Nước Ta :

Tre xanh xanh tự bao giờ
Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh
Thân gầy guộc, lá mong manh
Mà sao nên luỹ nên thành tre ơi.

Nguyễn Khoa Điềm đã đem hình tượng cây tre và Thánh Gióng song hành với nhau. Đó là sự đồng hiện trong cốt cách, phẩm chất của con người Nước Ta như ngay thật, chất phát, đôn hậu thuỷ chung, yêu hoà bình nhưng lại vô cùng kiên cường trong chiến đấu .
Đến bốn câu thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm ca tụng những truyền thống lịch sử, vẻ đẹp thuần phong mỹ tục của con người Việt :

Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn.

Có phải chăng hình tượng người mẹ-người phụ nữ với búi tóc sau đầu đã làm sáng tỏ sự kín kẽ, nhẹ nhàng mà chân chất trong cách ăn mặc của con người Nước Ta. Nét đẹp của người phụ nữ ấy khiến ta liên tưởng đến câu thơ :

Tóc ngang lưng vừa chừng em búi
Để chi dài bối rối lòng anh

Vẻ đẹp của con người Việt còn ở phẩm chất thuỷ chung trong cốt cách của mình. Thành ngữ “ gừng cay muối mặn ” được vận dụng vô cùng độc lạ, nhẹ nhàng mà thấm đẫm câu thơ. Gừng thì tất yếu phải cay, muối tất yếu phải mặn, đó là nguyên tắc của tạo hoá cũng như tình cảm của những người vợ chồng luôn đong đầy và không lay chuyển. Nó gợi lên ân tình thuỷ chung giữa người với người : “ Gừng càng già càng cay, muối càng lâu càng mặn. ” con người ở với nhau càng lâu thì tình cảm càng đong đầy. Ý câu thơ được lấy ra từ câu ca dao :

Tay bưng đĩa muối chén gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau

“ Cái kèo, cái cột thành tên ” gợi cho ta nhớ đến tục làm nhà cổ của người Việt xưa. Ngôi nhà là nơi mọi người trong mái ấm gia đình sum vầy, mang đến sự ấm cúng, niềm hạnh phúc .. Có lẽ thế cho nên mà tục đặt tên con là “ kèo ”, là “ cột ” sinh ra, vừa đơn giản và giản dị lại thân thiện và tránh được sự dòm ngó của ma quỷ theo ý niệm xưa .
Không những vậy, con người Nước Ta còn mang trong mình phẩm chất cần mẫn, cần mẫn. Thành ngữ “ một nắng hai sương ” chỉ sự chịu thương chịu khó của ông cha ta trong lao động. Các động từ “ xay ”, “ giã ”, “ dần ”, “ sàng ” là những quy trình làm ra hạt gạo. Qua đó, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc người đọc cần phải biết trân trọng những hạt cơm ta ăn hằng ngày vì đó là vào mồ hôi sức lực lao động của những người nông dân :

Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần

Câu thơ ở đầu cuối là một lời khẳng định chắc chắn của Nguyễn Khoa Điềm về cội nguồn của Đất nước :
Đất Nước có từ ngày đó …
“ Ngày đó ” là cái ngày mà ta có truyền thống lịch sử, có văn hoá. Vậy nên, muốn yêu nước thì trước hết ta phải yêu văn hoá, truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa mình. Thật đáng trân quý, nâng niu biết bao lời thơ dung dị, nhẹ nhàng mà chân thành, đằm thắm của Nguyễn Khoa Điềm .
Thành công của đoạn thơ trên là nhờ vào việc vận dụng rực rỡ, khôn khéo những thi liệu dân gian, những phong tục, truyền thống lịch sử, thành ngữ, điệp từ và cách viết hoa chữ Đất nước bộc lộ sự tôn kính, thiêng liêng. Tất cả đã làm nên một đoạn thơ đậm chất văn hoá người Việt và sự tôn kính so với đất nước. Ngôn ngữ mộc mạc, giản dị và đơn giản, lời thơ nhẹ nhàng, thủ thỉ tâm tình nhưng vẫn mang đậm hồn thơ triết lí .
Đoạn trích trên đã biểu lộ những suy tư cùng những cảm hứng mãnh liệt của tác giả về quê nhà, đất nước. Qua đó, Nguyễn Khoa Điềm đã nói lên nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi cá thể so với tổ quốc. Pautopxki từng nói : “ Niềm vui của nhà thơ chân chính là niềm vui của người mở đường đến với cái đẹp. ” Và phải chăng Nguyễn Khoa Điềm đã tìm thấy riêng con đường của mình khi tiến đến đất nước, để rồi Đất nước hiện ra thật bình dị, thân mật và đẹp tươi biết bao. Đọc đoạn trích Đất nước ta được mày mò một vẻ đẹp mới của đất nước mà qua đó ta nâng cao thêm niềm tin yêu đất nước, yêu tổ quốc và nghĩa vụ và trách nhiệm của ta giờ đây không chỉ là học tập mà còn là gìn giữ truyền thống cuội nguồn, gìn giữ đất nước, góp thêm phần làm cho đất nước giàu đẹp hơn .

Bài mẫu 2

Cảm hứng về đất nước, về tầm vóc đáng tự hào của nó là một cảm hứng vốn quen thuộc cùa thơ ca tân tiến tiến trình từ 1945 đến 1975. Bất cứ ai cũng nhận ra rằng từ sau Cách mạng tháng Tám, dân tộc bản địa, tổ quốc đã thực sự vững mạnh của Thánh Gióng. Đó chính là hiện thực, là tiền đề thẩm mĩ cất cánh cho những dòng cảm hứng đáng trân trọng về tầm vóc của con người Nước Ta, đất nước Nước Ta. Là một nhà thơ trẻ, trưởng thành trong thời kì chống Mĩ cứu nước, nặng tình với giang sơn, người tri thức Nguyễn Khoa Điềm cũng góp riêng một lời nói của mình để chứng minh và khẳng định sự lớn dậy ấy. Với 9 câu thơ mở đầu bài thơ “ Đất nước ” trích trường ca “ Mặt đường khát vọng ”, Nguyễn Khoa Điềm đã có những cảm nhận mới lạ về đất nước .
Điểm rất mới của Nguyễn Khoa Điềm là đề cập đến một đề tài rất khái quát, nếu không muốn nói là trừu tượng, đề tài đất nước, nhưng những hình ảnh thơ, vật liệu cụ để dựng nên tầm vóc đó lại rất đơn cử, thân mật. Để nói lên sự hiện hữu cùa đất nước này ở chiều sâu của thời hạn, chiều rộng của khoảng trống, trong đoạn mở màn, ông đã tập trung chuyên sâu sử dụng rất nhiều hình ảnh rất là đơn cử, thân thiện đầy thân thương nhưng lại có sức liên tưởng mãnh liệt và tính khái quát cao. Đặc biệt, ông nối kết để tạo nên mạch thơ nói về sự hiện hữu của đất nước bằng điệp từ có. Điệp từ này đã nối kết những hình ảnh tưởng chẳng tương quan gì với nhau thành một khối không hề tách rời, chứng minh và khẳng định sự hiện hữu vừa có tính truyền thống lịch sử vừa đầy ân tình sâu nặng của đất nước như một nét riêng không hề hòa lẫn. Ta hãy nghe nhà thơ thể hiện tâm lý của mình .

Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nới lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…

Đọc đoạn thơ, ta không thế không chú ý quan tâm đến những hình ảnh thơ đầy sức tưởng tưởng của tác giả về sự hiện hữu của đất nước. Mỗi hình ảnh lại gợi một sự hiện hữu nhằm mục đích khẳng định chắc chắn nét riêng không trộn lẫn của đất nước này. “ Ngày xửa thời xưa ” một ngôn từ khởi đầu cho những câu truyện cổ tích ; hình ảnh người bà – nhà thơ muốn nói rằng đất nước này đã sống sót từ truyền kiếp, sống sót từ thuở “ Mang gươm đi giữ nước – Nghìn năm thương nhớ đất Thăng Long ”, cái thuở Nam quốc sơn hà. Từ đó, đất nước lớn lên với những phong tục, cốt cách của một dân tộc bản địa đậm tình, đậm nghĩa nhưng cũng chuẩn bị sẵn sàng lao vào khi Tổ quốc lâm nguy. Thân thương thân mật biết bao khi đất nước hiện hữu vừa thật nhỏ nhoi, lại vừa thật tình cảm nơi miếng trầu giờ đây bà ăn. Ở đây, sức liên tưởng thật phát minh sáng tạo, đầy ắp những nét đẹp về phong tục, tập quán, truyền thống quê nhà :
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Ở đó, có những bàn tay, những trái tim, những con người cần mẫn chịu thương chịu khó, lam lũ chịu khó, một nắng hai sương. Đặc biệt ở đó, có sự tồn tụ hiện hữu có khi phải được đánh đổi bằng máu xương, mồ hôi, nước mắt của cả một dân tộc bản địa luôn cần phải rũ bùn đứng dậy tự khẳng định chắc chắn mình .
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng
Đất nước có từ ngày đó …
Cũng trong đoạn thơ này, ngoài hình ảnh là việc sử dụng những từ xưng hô tạo một quan hệ tình cảm đầy máu thịt của hội đồng người Việt. Hình như với cách gọi này, tổng thể như quây quần, quy tụ, đoàn kết, châu tuần chung một dòng máu, một huyết thống Rồng – Tiên. Đó là từ mẹ, từ cha, từ bà, dân mình quá đỗi ngọt ngào trong những cách xưng hô đằm thắm, mang dẩy truyền thống Nước Ta ấy. Chúng tạo nên một phong vị, một sức gợi đầy thẩm mĩ về Đất Nước, con người Nước Ta, thân ái, thủy chung, giàu truyền thống lịch sử, giàu tình nghĩa, đạo lí làm người. Ở đoạn hai, tác giả lại ngẫm nghĩ, chiêm nghiệm về những điều đã tạo nên đất nước, hướng người đọc đến những định nghĩa rất riêng rất chung về đất nước .
Có thể chứng minh và khẳng định rằng, sức mạnh của đoạn thơ là do có rất nhiều hình ảnh, đa dạng chủng loại, phong phú. Tất cả lại được diễn đạt với một giọng thơ rất là tự nhiên, không ồn ào của hình thức thơ – văn xuôi, thơ tự do khiến cho hiệu suất cao thẩm mĩ càng lớn. Điều đáng nói là từ những hình ảnh đó, với sức suy tưởng lo ngại của một tri thức trẻ năng lực gợi mở, vang ngân, liên tưởng của thơ càng lớn. Nó đủ sức để khái quát một cách khá đầy đủ tầm vóc, thế đứng, dáng đứng của một Đất Nước trong khunh hướng ấy thật trì trệ dần, đáng tự hào về chiều sâu lịch sứ, chiều dài và chiều sâu của thời đại. Đó là một khối thống nhất của quá khứ, hiện tại, tương lai. Một vẻ đẹp nói như Tố Hữu :
Ta đứng dây mắt nhìn bốn hướng
Trông lại nghìn xưa trông tới mai sau
Trông Bắc trông Nam trông cả địa cầu .

Vậy là Đất Nước có từ khi mẹ thường kể chuyện cổ tích cho con nghe, khi dân ta biết trồng tre đánh giặc, biết tròng ra hạt lúa, củ khoai, biết ăn trầu, búi tóc, biết sống yêu thương, thủy chung. Lịch sử Đất Nước thật giản dị, gần gũi mà xa xôi, linh thiêng biết mấy. Đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng xứng đáng là một khúc ca sử thi, hoành tráng đầy chất thơ về quê hương, đất nước và con người Việt Nam.

Bài mẫu 3

Kho tàng thơ văn của dân tộc bản địa Nước Ta ta tựa như một bản hợp xướng du dương với những nốt trầm bổng làm đắm say lòng người … Ta nghe đâu đây lời thơ hùng tráng về một “ Nam quốc sơn hà ” vừa tự hào lại không kém phần tự tôn ; rồi một dấu luyến ngân lên của một thời đại mang đậm nét dân tộc bản địa ; bất thần lại giáng một âm dài thâm trầm, đau thương để rồi bản đàn ấy lại thăng lên những âm hào hùng, mang theo khí thế của một dân tộc bản địa nồng nàn yêu nước, kiên trung quật cường. Bản hùng ca ấy nên thanh, thành điệu chính là từ ngòi bút và xúc cảm chân thành của rất nhiều thi nhân, mà trong đó, mỗi nhà thơ mang một âm sắc khác nhau. Trong số đó, một trong những nốt hay nhất, êm ả dịu dàng và du dương nhất hòa thành hợp âm được viết nên bởi nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm mà nổi bật là đoạn thơ mở đầu bài thơ Đất Nước – chín câu thơ lý giải cho hai tiếng “ Đất Nước ” tưởng như xa xăm mà thân thiện, lớn lao mà mộc mạc – khởi đầu cho chương thứ năm của bản trường ca “ Mặt đường khát vọng ” :

“Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể.
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”

Trong những năm ở đầu cuối của cuộc kháng chiến vì độc lập tự do, nhà thơ trẻ với hai mươi tám mùa xuân Nguyễn Khoa Điềm năm ấy đã tiếp thêm sức mạnh và niềm tin cho thế hệ người trẻ tuổi vào một ngày mai tươi tắn bằng những vần thơ thật đẹp, để rồi giữa những ngày lửa đạn, bom rơi nơi chiến khu Trị – Thiên năm 1971, “ Đất Nước ” đã sinh ra, nhẹ nhàng và dịu êm len lỏi vào sâu trái tim từng người dân con Lạc cháu Hồng, khảm sâu vào trí óc, vĩnh cửu với thời hạn …
Bằng giọng thơ thật dịu và thật êm của mình, nhà thơ thủ thỉ những dòng thơ tiên phong như cất lên tiếng lòng bấy lâu nay dồn nén :
“ Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi ”
Câu thơ chỉ là một lời trần thuật nhưng lại mang cho người đọc một cảm xúc thật đặc biệt quan trọng, có vẻ như có chút gì đó xưa cũ gợi về trong kí ức còn mơ hồ. Trước mắt người đọc, hai tiếng “ Đất Nước ” được cẩn trọng viết hoa khiến lòng người không khỏi xao xuyến một nỗi niềm khó tả. Ôi … “ Đất Nước ” … Xưa nay có ai từng viết hoa hai tiếng thiêng liêng ấy ngoài Nguyễn Khoa Điềm ? Ta đã từng biết đến một đất nước qua giọng thơ êm nhẹ của nhà thơ Nguyễn Đình Thi :

“Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả dập dờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều”

Thế nhưng “ đất nước ” của Nguyễn Đình Thi không viết hoa ! Còn Nguyễn Khoa Điềm, ông viết hoa hai tiếng “ Đất Nước ” như một niềm tôn kính, yêu dấu bằng tổng thể trái tim. Với nhà thơ, đất nước mình không chỉ là đất nước vô giác vô tri, đất nước từ lâu đã mang một linh hồn dân tộc bản địa thắm thiết, đậm đà mà từ đây, ông chứng minh và khẳng định rõ hơn về sinh thể thiêng liêng, ruột thịt này … Chỉ bao nhiêu đó thôi, nhà thơ đã khiến cho biết bao nhiêu tâm hồn lay động, để rồi kết lại bằng ba tiếng “ đã có rồi ” chậm và nhỏ, nhấn mạnh vấn đề sức sống truyền kiếp của đất nước bằng chính sự dịu êm, ngọt ngào thâm thúy : “ Đất Nước đã có tự ngàn xưa, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành, ở bên, yêu thương và chở che cho ta. Ta hoàn toàn có thể không rõ Đất Nước khởi nguồn ra làm sao, thế nhưng Đất Nước thì luôn quan sát và dõi theo bước chân ta đi đến cuối đất cùng trời … ”. Cùng với đại từ phiếm chỉ “ ta ”, không riêng gì rõ ràng, đơn cử một ai, nhà thơ đã tô đậm lên được ngàn năm văn hiến truyền kiếp của đất nước, khắc sâu bề dày lịch sử vẻ vang mà đất nước đã đi qua .
Và rồi hai chữ “ mơ hồ ” nhòa nhạt dần đi, nhường chỗ cho Đất Nước của nhà thơ hiện thân, rõ ràng và thân thiện, thân thương đến lạ :

“ Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể…
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”

“ À … thì ra đất nước lại gần ta đến như vậy … ”, tôi thốt lên ngỡ ngàng. Giọng thơ êm ái như ru ta về một thời thơ ấu “ ngày xửa rất lâu rồi ”, thời xưa yên bình với cổ tích, với mái nhà tranh bình dị, với nhà bếp lửa ấm cúng, bập bùng – nơi có mẹ, có cha, có ông, có bà, có tình thương mái ấm gia đình không gì sánh nổi. Ở đó, ta lớn lên trong sự che chở của cha, trong lời ru à ơi dịu dàng êm ả của mẹ, trong những câu truyện cổ xưa thật xưa chẳng rõ ai viết thành và viết năm nào mà chẳng hiểu sao lại in sâu vào trí óc thuở ngây ngô, dại khờ. Chao ôi ! … Dịu dàng và quen thuộc biết mấy bốn tiếng “ ngày xửa thời xưa ”, để rồi khi tuổi thơ vụt trôi qua, người ta không khỏi bâng khuâng, bồi hồi xúc động :

“ Tôi yêu truyện cổ nước mình
Vừa nhân hậu lại tuyệt vời sâu xa
Thương người rồi mới thương ta
Yêu nhau dù mấy cách xa cũng gần”

( “ Truyện cổ nước mình ”, Lâm Thị Mỹ Dạ )
Dáng hình của đất nước chính là ẩn trong những điều bình dị và thân mật ấy, len lỏi vào từng chút một đời sống của ta từ thuở nằm nôi, nghe tiếng chõng kẽo cà kẽo kẹt, nghe câu hát ru ngọt ngào ru ta vào giấc ngủ bình an … Đất nước tựa như một sinh thể, cùng ta lớn lên, cùng ta trưởng thành. Đất nước thì bước qua bao thăng trầm lịch sử vẻ vang, còn ta bước qua lửa đạn cuộc chiến tranh để toàn vẹn gìn giữ hai tiếng “ đất nước ” yêu kính ngàn năm …
Đối với câu hỏi hồn hậu : “ Đất nước có tự khi nào ? ”, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm không hề tránh mặt. Ông không đứng trên quan điểm của một nhà sử học, cũng chẳng hề sử dụng ngôn từ của một nhà nghiên cứu xã hội, ông đơn thuần chỉ dùng trái tim và tâm hồn mình để định nghĩa đất nước mà thôi. Thế nhưng cũng chính vì thế mà đất nước qua thơ ông trở nên thân thiện và quen thuộc hơn khi nào hết, bình dị và dịu êm như tình mẹ bát ngát. Từ hai tiếng “ đất nước ” tưởng như khó hoàn toàn có thể nói thành lời, nhà thơ đã dùng ngòi bút tài hoa của mình vẽ nên những đường nét mộc mạc và đơn cử, cho ta thấy dáng hình đất nước mến yêu bằng một định nghĩa rất riêng – định nghĩa từ tiếng lòng của một người con hiếu thuận của quê cha đất tổ, của một hồn thơ không những tinh xảo mà còn giàu tình cảm và uyên bác .
Bằng cách gắn liền sự sinh ra của sinh linh Đất Nước với sự sinh ra của miếng trầu bà vẫn thường ăn, nhà thơ đã cho thấy một tâm hồn thấm nhuần tính dân tộc bản địa cùng với sự tinh xảo của bản thân. Ông không những vấn đáp và cụ thể hóa cho khởi nguồn của đất nước thân thương này, ông còn gợi nhắc về truyền thống lịch sử nhuộm răng, ăn trầu của những bà, những mẹ thời xưa. Hương trầu thơm tho như phả vào từng con chữ, đưa ta về một miền kí ức nhỏ đầy ắp yêu thương bên người bà kính yêu, nơi có bà miệng nhai trầu móm mém, thơm thật thơm một kí ức sống mãi trong lòng người. Và miếng trầu têm khéo ấy, dẫu thật nhỏ bé, lại chở cả một “ Đất Nước ” cùng đi …
Cứ thế, thời hạn miệt mài chảy trôi, để rồi ta lớn khôn và “ Đất Nước ” cũng lớn lên cùng với lũy tre làng xanh thật xanh vẫn hiền hòa đong đưa theo làn gió. Tre chẳng biết từ thuở xa xăm nào đã gắn bó thâm thúy với làng quê Nước Ta, đi vào bao câu hát, bài thơ :

“Tre xanh xanh tự bao giờ
Chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh”

( Tre Nước Ta – Nguyễn Duy )
Cũng như đất nước mình vẫn dịu hiền lớn lên, lặng lẽ, bí mật …
Hai tiếng “ dân mình ” khi được cất lên cùng “ Đất Nước lớn lên khi dân mình biết biết trồng tre mà đánh giặc ” nghe sao mà thân thương quá đỗi, bởi lẽ dâng mình cùng chung một dòng máu Rồng Tiên, cùng một gốc gác, cội nguồn, mang trong mình tương liên huyết mạch, là máu thịt, là đồng đội … Nếu như vế đầu câu thơ dâng sóng lòng ta lên bởi những thanh âm trong trẻo tràn trề tình cảm thì nửa sau câu thơ gợi cho ta nhớ về hình ảnh chàng Phù Đổng Thiên Vương nhổ tre mà đánh đuổi giặc. Từ chính bờ tre Nước Ta hiền lành, mộc mạc ấy, sức mạnh của cả một dân tộc bản địa trên lên, vươn mình khôn lớn như Thánh Gióng khi xưa, trưởng thành từ chính những khó khăn, thử thách :
“ Một tấc lòng cũng đẫy hồn Thánh Gióng ”
( Bài thơ của một người yêu nước mình, Trần Vàng Sao )
Đất nước mình đã lớn lên như thế đó, cũng như một sinh thể sống thực sự, trải qua bao biến cố thăng trầm, bao phen nguy hại, “ biết bao đời đã chịu nhiều thương đau ” thế nhưng cho đến ở đầu cuối, đất nước mình vẫn vượt qua tổng thể, vẫn sừng sững và sống sót hiên ngang, bởi đất nước luôn có tất cả chúng ta – những người con yêu kính đất mẹ sẵn sàng chuẩn bị đánh đổi toàn bộ, dẫu cho có phải hi sinh cả tính mạng con người vẫn không nề hà, chùn bước mà chịu thua, bởi lẽ thẳm sâu trong tâm lý mỗi người, chỉ cần còn hơi thở cuối, ta đều nguyện dành trọn cho Tổ quốc thân yêu .
Viết về đề tài đất nước không phải là một chủ đề mới lạ mà trái lại, đây luôn là chủ đề khơi gợi lên nhiều xúc cảm, cũng là nguồn cảm hứng bất tận, chắp bút cho sự sinh ra của bao bài thơ. Trong bài thơ “ Mũi Cà Mau ”, nhà thơ Xuân Diệu từng đặt bút :

“ Tổ quốc tôi như một con tàu
Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau
Những dòng sông rộng hơn ngàn thước
Trùng điệp một màu xanh lá đước”

Hay năm xưa, Nguyễn Trãi từng lưu danh sử sách với tác phẩm bất hủ “ Đại cáo bình Ngô ” :

“Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương
Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau
Song hào kiệt đời nào cũng có”

Trong khi Xuân Diệu vì Tổ quốc ta như một con tàu, hùng dũng và hiên ngang trên biển khơi, Nguyễn Trãi lại đưa ta bước vào âm vang hào sảng của một đất nước văn hiến ngàn năm, vĩ đại, lớn lao và sừng sững. Hai nhà thơ biểu trưng cho hai thời đại, tuy xa cách nhau bằng khoảng chừng thời hạn muôn trùng thế nhưng lại gặp nhau trong giọng thơ đầy can đảm và mạnh mẽ, tự hào khi nói về đất nước. Còn so với nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm của tất cả chúng ta, ông không viết về đất nước bằng những chiến tích hiển hách, hào hùng, lại càng không dùng ngôn từ với thật nhiều trang trọng, hiển hách. “ Đất Nước ” của ông chỉ đơn thuần và bình dị như vậy, dịu êm như vậy, “ Đất Nước ” ở ngay chính nơi này – trong trái tim ta ! Viết về đất nước bằng lối đi riêng, Nguyễn Khoa Điềm không những không bị những tráng khí đi trước lu mờ, trái lại, ông đã chứng minh và khẳng định được năng lực và chỗ đứng riêng của bản thân trên thi đàn Việt Nam .
Viết tiếp những vần thơ vẽ về đất nước mình, nhà thơ vẫn dịu dàng êm ả thủ thỉ những lời dịu êm như ban nãy :

“Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”

Một lần nữa, hình ảnh mẹ lại hiện lên, gợi lên cảm xúc thật ấm cúng và yêu thương biết mấy, bởi mẹ chính là hiện thân của hơi ấm và tình thương dạt dào, bát ngát. Câu thơ cất lên như vẽ ra trước mắt người đọc đoạn phim trắng đen ngắn ngủi bên hiên nhà – nơi có mẹ đang ngồi, búi tóc ngăn nắp, gọn gàng. Mái tóc mẹ đen huyền, óng ả một màu, mềm mịn và mượt mà như dòng suối, từng vòng một được cuộn cẩn trọng, búi lên đầu thành mái tóc của người mẹ Nước Ta. Những búi tóc ấy hoàn toàn có thể không có trâm cài đính ngọc lấp lánh lung linh, nhưng có nhiều hơn thế – có tình yêu, có sự tảo tần, hiền dịu mà mẹ dành cho con. Cùng với cha, mẹ tạo nên tổ ấm thân thương gọi là nhà, là mái ấm gia đình, là chốn về mỗi khi bước chân đã mỏi. Cha mẹ thương và sống với nhau không chỉ bằng tình yêu mà còn vì ơn nghĩa sâu nặng, kết nối bền chặt với thời hạn. Cũng như gừng bao năm gừng vẫn nguyên vẹn vị cay, thậm chí còn càng già càng cay, càng đậm mùi vị đặc trưng không đổi ; hay như vị muối mặn càng không suy suyển, bao năm vẫn mặn mà như xưa. n tình thắm thiết ấy đã đi sâu vào ca dao, như một lời răn dạy về đạo vợ chồng trăm năm như gừng, như muối, dạy con người ta sống có nghĩa có tình, dẫu hết tình thì vẫn còn chữ “ nghĩa ” một đời không đổi cũng chẳng thay :

“Muối ba năm muối đang còn mặn
Gừng chín tháng gừng hãy còn cay
Đôi ta nghĩa nặng tình dày
Dẫu có xa nhau cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa”

Vẫn với lời thơ thủ thỉ, tâm tình, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm còn gợi lên một truyền thống lịch sử khi đặt tên cho con của dân tộc bản địa ta :
“ Cái kèo cái cột thành tên ”
Từ những điều quen thuộc và đời thường, những cái tên âu yếm, yêu thương ấy đã sinh ra bằng những “ kèo ” và những “ cột ”. Tên dẫu thật lạ nhưng mang đầy ý nghĩa và tình yêu khi ẩn sâu bên trong cái tên mộc mạc ấy chính là truyền thống cuội nguồn về đặt tên cho con không đẹp – để bảo vệ con, mong cho con một đời bình an, niềm hạnh phúc – từ lâu đã được truyền lại từ đời này sang đời khác, tiếp nối và lưu giữ toàn vẹn lời dạy cổ xưa .
Không những vậy, “ cái kèo cái cột ” còn là những từ tận mắt chứng kiến sự tăng trưởng giàu mạnh thêm của ngôn từ nước mình – lời nói mà cả dân tộc bản địa ta luôn tự hào là trong sáng và giàu đẹp, lời nói mà toàn thể dân tộc bản địa Nước Ta ta đã “ quyết đem hết ý thức và lực lượng, của cải và tính mạng con người ” ra để bảo vệ và gìn giữ, tăng trưởng cho đến ngày thời điểm ngày hôm nay. Cùng với đó, hình ảnh cái kèo, cái cột còn gợi lên cảm xúc thật thân mật và quen thuộc, có vẻ như trong tâm lý chợt hiện lên một mái nhà tranh đơn sơ nhưng lại rất đầm ấm, tuy giản dị và đơn giản nhưng lại có thừa niềm vui và tiếng cười lan tỏa khắp khoảng trống …
Trải khắp bảy câu thơ, nhà thơ đã khéo lồng ghép biết bao truyền thống lịch sử truyền kiếp giàu ý nghĩa của dân tộc bản địa. Mỗi truyền thống lịch sử lại gắn với một câu truyện, mỗi tập tục lại mang đến một cảm hứng riêng. Nguyễn Khoa Điềm đã đi từ những tiếng “ ngày xửa rất lâu rồi ”, đến miếng trầu têm thật khéo thật thơm, vòng qua lũy tre làng xanh rì rào để về đến nhà nhìn thấy bóng hình và mái tóc mẹ, lắng tai nghe những cái tên trìu mến, yêu thương và còn ý nhị nhắc về nghĩa tình sâu nặng tựa như gừng và muối của cha và mẹ … Thế nên không có lí do gì mà nhà thơ lại “ bỏ quên ” mất một truyền thống cuội nguồn đã đi cùng cha ông ta từ những ngày đầu dựng nước và giữ nước, đã bồi đắp nên lớp nền vững chãi cho ta cắm lên ngọn cờ dân tộc bản địa phấp phới tung bay :
“ Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng ”
Câu thơ như nét vẽ giản dị và đơn giản họa lên truyền thống lịch sử trồng lúa nước cũng như đức tính cần lao, chịu khó, vốn “ một nắng hai sương ” biết bao đời tiếp nối và giữ gìn của toàn dân tộc bản địa. Nhắc đến Nước Ta là nhắc đến hình ảnh đồng lúa bát ngát, bát ngát, nơi cò thẳng cánh bay cao, nơi sáo diều vi vu yên bình chao lượn. Nhắc đến bông lúa trổ đòng đòng, thơm thật ngọt mùi hương lúa chín là nhắc đến những giọt mồ hôi mặn đã rơi xuống để đổi lấy tinh túy của đất trời. Những hạt ngọc trời ấy đã được làm ra từ đôi tay chai sạn vì nắng, vì gió, vì đồng áng, ruộng nương của những người nông dân Nước Ta chất phác, ngay thật. Từ lúc cấy mạ đến ngày trổ bông, lúa gặt về còn phải “ xay, giã, giần, sàng ”, công phu lắm mới tạo ra sự được một bát cơm thơm dẻo. Chính thế cho nên, lúa gạo vốn quý lại càng quý hơn và ta càng thêm thương những người nông dân quanh năm chân lấm tay bùn. Họ không những cho ta bữa ăn ngọt lành, học còn tiếp nối ngọn lửa truyền thống cuội nguồn của ông cha để lại. Vậy nên :

“ Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần”.

Câu thơ không chỉ dừng lại ở việc nêu lên truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa mà còn là lời răn dạy dịu dàng êm ả, nhắc người ta nhớ đến công lao của người nông dân. Từ đó nhắn nhủ người ta biết yêu, biết quý hạt gạo, bởi mỗi hạt tiềm ẩn cả lịch sử vẻ vang và truyền thống lịch sử hàng ngàn năm qua …
Vậy là ,
“ Đất Nước có từ ngày đó … ”
Đất Nước đã khởi nguồn từ “ đó ”, nghe như thanh âm từ những ngày xa xôi vọng về. Hai tiếng “ ngày đó ” gợi lên cảm nhận về khoảng chừng thời hạn lâu thật lâu và xưa thật xưa, cùng với dấu ba chấm “ … ”, câu thơ như được ngân dài hơn, tha thiết và sâu lắng hơn. Dường như mỗi khi “ Đất Nước ” được cất thành lời, đến câu “ Đất Nước có từ ngày đó … ”, người đọc đều nhỏ giọng hơn, nhẹ nhàng hơn, để cho thanh âm như nhỏ dần, nhạt dần, hòa dần vào trong khoảng trống và dòng thời hạn vẫn miệt mài chảy trôi .
Khép lại chín câu thơ đầu của chương V, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã triển khai xong xong bức họa đất nước bằng cách vẽ của riêng mình. Đất nước trong ông đã hiện lên ngay trước mắt người đọc, bằng cả thị giác và cảm xúc cảm bồi hồi, khó tả đang trào dâng .
Thơ ông vốn không vần, cũng chẳng đi theo một niêm luật nào đơn cử, tưởng như sẽ rất nhàm chán và khô khan. Thế nhưng không … “ Đất Nước ” không những không bị cuốn trôi theo dòng thời hạn hay bị lu mờ bởi những tác phẩm cùng đề tài, “ Đất Nước ” của Nguyễn Khoa Điềm đã tỏa sáng từ chính những câu thơ không vần chẳng luật ấy. Chính bởi thơ không vần nên ý thơ mặc sức mà lan tỏa. Chính bởi ngôn từ bình dị, mộc mạc không phô trương, bề thế mà “ Đất Nước ” dịu êm như bản tình ca khắc ghi sâu vào lòng mỗi người – bản tình ca giữa “ ta ” và “ Đất Nước – thắm thiết, đậm đà và nặng sâu. Cùng với kỹ năng và kiến thức đa dạng chủng loại, uyên bác về truyền thống lịch sử dân tộc bản địa mình, nhà thơ đã đưa cả bốn nghìn năm lịch sử dân tộc vào từng câu, từng chữ, để mỗi khi đọc lên, dải đất uốn lượn hình chữ S cong cong ấy hiện lên trong tâm lý mỗi người dân đất Việt thật toàn vẹn, thật đẹp và thật sáng tươi. Đúng như trong “ Học văn đọc văn ”, Giáo sư Trần Đình Sử từng nhận định và đánh giá : “ Một Đất Nước như vậy không hề có được bằng bút pháp miêu tả bên ngoài, do đó tất yếu nhà thơ phải dùng hình thức suy ngẫm, liên tưởng, liệt kê, để từ từ đưa người đọc vào trí tưởng tượng của họ, vào kí ức của họ, nhìn Đất Nước trong chính tâm hồn họ ”. Đọc “ Đất Nước ”, người ta không chỉ thấy được một đất nước thân thiện và dịu hiền trong tâm hồn mình, người ta còn thấy cả một tấm lòng yêu nước êm ả dịu dàng, tinh xảo cùng với tài hoa cầm bút của người nghệ sĩ đã viết nên bài thơ .
Nhìn chung, văn học Nước Ta thời kì những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Mỹ tận mắt chứng kiến sự sinh ra của nhiều tuyệt tác, thực sự là một quá trình mà thơ văn nở rộ như một vườn hoa rực rỡ tỏa nắng sắc màu, đặc biệt quan trọng là so với văn học miền Nam. “ Đất Nước ” đã góp thêm phần hương sắc dìu dịu mà len lỏi in sâu vào trí óc thế hệ người trẻ tuổi trẻ miền Nam lúc bấy giờ, cũng như toàn thể dân cư Nước Ta, thức tỉnh họ sớm bước đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, bảo vệ độc lập và tự do của một dân tộc bản địa anh hùng. Và dẫu sinh ra trong thực trạng bão lửa mưa bom, “ Đất Nước ” vẫn luôn nhẹ nhàng và dịu êm như người mẹ dịu hiền vỗ về lòng ta bởi từng lời thơ du dương ấy, để rồi bốn mươi tám năm qua, như đứng ngoài quy luật của thời hạn, “ Đất Nước ” vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị ý thức mà nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã hướng đến .
Mặc cho bước chân thời hạn vẫn chảy trôi không ngừng, thơ văn vẫn ở đó và vẫn tỏa sáng, bởi lẽ “ Thơ ca làm cho những gì tốt đẹp nhất trở thành bất tử ” ( Shelly ), nên chúng cũng vĩnh cửu mãi với tháng năm. Bài thơ “ Đất Nước ” của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã ngân lên một khúc dạo du dương, êm ả dịu dàng, khắc sâu vào từng trái tim, từng tâm hồn, gợi lên một niềm yêu thương, tự hào khó tả về mảnh đất quê nhà thân thương, nơi ta thuộc từng đường đi lối về, từng hàng cây ngọn cỏ. Dù đi đâu, đi đến tận cuối đất cùng trời, ta vẫn tự hào mang trong mình dòng máu Lạc Hồng hào hùng, hiên ngang. Dù ta là ai, chỉ cần ta sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, trái tim sẽ mãi luôn nhớ : “ Dù đi đâu … Đến phương trời nào, cũng chẳng đẹp hơn nước non Nước Ta ” …

Bài mẫu 4

Đất nước, đã từ lâu, là điểm hẹn tâm hồn của biết bao văn nghệ sĩ. Được khơi nguồn từ đề tài quen thuộc ấy, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có cho mình một lối đi riêng. Đoạn trích “ Đất Nước ” là sự kết tinh của những phát minh sáng tạo dộc đáo, mới mẻ và lạ mắt của Nguyễn Khoa Điềm. Với 9 câu thơ khởi đầu, nhà thơ đã đưa người đọc trở lại với lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa để vấn đáp cho câu hỏi đất nước có từ khi nào :
Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ ngày xửa rất lâu rồi … ” mẹ thường hay kể .
Đất Nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó …
Muốn hiểu về Đất Nước nhưng “ khi ta lớn lên đất nước đã có rồi ” : lời thơ chứng minh và khẳng định đất nước sinh ra từ rất lâu như ta thường bảo 4000 năm lịch sử dân tộc. Câu thơ cũng khẳng định chắc chắn sự vĩnh cửu của đất nước sau bao nhiêu thăng trầm, bao nhiêu lần đánh giặc ngoại xâm, chống lại nội thù để bảo vệ đất nước. Nhưng câu thơ cũng nói lên nỗi lòng do dự của nhà thơ vì làm thế nào hiểu được đất nước khi đất nước đã có từ lâu, đã cách ta quá xa, đã ” có từ ngày xửa rất lâu rồi … ” : một cụm từ vô cùng quen thuộc, thân thương vì ai trong tất cả chúng ta không từng được đắm mình trong những câu truyện cổ tích thần tiên ” mẹ thường hay kể ”. Những câu truyện kể, những lời ru của mẹ đưa con về với đất nước yêu dấu .
“ Đất Nước mở màn với miếng trầu giờ đây bà ăn ”, câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm khiến con nhớ đến câu truyện cảm động “ Sự tích trầu cau ” mẹ kể con nghe về tình nghĩa mái ấm gia đình thắm thiết, ven tròn, hoà quyện nhau như màu đỏ huyết thống thiêng liêng. Đấy chính là nền tảng để thiết kế xây dựng mái ấm gia đình, để khởi đầu đất nước hay đây cũng chính là bài học kinh nghiệm tiên phong về đất nước. Miếng trầu thông thường bà vẫn ăn hàng ngày sao bỗng dưng trở thành thiêng liêng, thấp thoáng đâu đó dáng hình đất nước qua tập tục ăn trầu thân quen .
Hình ảnh cây tre trong câu thơ ” Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc ” con đã từng gặp trong “ Sự tích Thánh Gióng ” khi cậu bé chỉ mới 3 tuổi đã vươn vai thành người chiến sỹ nhổ tre, đánh giặc thù, bảo vệ bờ cõi. Cây tre hiền hoà hằng ngày ta vẫn thấy trong xóm làng cho ta những đồ vật và bóng mát, thế nhưng cây tre đã từng là vũ khí theo suốt con đường cha ông ta đánh giặc để giữ cho con cháu ngày hôm nay đất nước này. Truyền thống đấu tranh quật cường của người xưa dẫu ko có vũ khí tương ứng nhưng đã để lại cho con cháu một bài học kinh nghiệm : muốn đất nước lớn lên vững vàng thì dân mình phải biết trồng tre để chuẩn bị sẵn sàng thành vũ khí đánh giặc. Bài học lịch sử dân tộc quý giá này cháu con luôn ghi nhớ và đang vận dụng trong những ngày đánh Mỹ ác liệt để bảo vệ đất nước với “ gậy tre, chông tre chống lại sắt thép quân địch. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín ” ( Thép mới )
Mỗi một đất nước đều có riêng những phong tục tập quán và dân tộc bản địa ta cũng thế. Hình ảnh ” tóc mẹ thì bới sau đầu ” đã nói lên một nét đẹp của phong tục Nước Ta ta từ xưa còn lưu lại đến giờ đây dù đất nước đã phải trải qua bao năm bị ngoại bang đô hộ và đồng hoá nhưng dân tộc bản địa này vẫn giữ được tập quán riêng của đất nước mình .

Có được lớn lên từ mái ấm gia đình, từ tình nghĩa thuỷ chung của cha mẹ ta mới thấy câu ca dao “gừng cay muối mặn xin đừng bỏ nhau” là lời nhắn nhủ, dặn dò quý giá biết bao. Với Nguyễn Khoa Điềm “cha mẹ thương nhau bằng gừng ay muối mặn” để con được hưởng hạnh phúc đầy đủ, cho con hiểu thêm một nét đẹp đạo lí dân tộc là tình nghĩa luôn thuỷ chung, son sắc.

Từ cái nhà con ở khi “ cái kèo, cái cột thành tên ” đến hạt gạo con ăn ” phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàn ” ta hiểu được bao thế hệ mẹc ha đã lao động khó khăn vất vả, chắt chiu, tích góp để tạo dựng đời sống cho những đứa con nên người và góp thêm phần dựng xây đất nước. Tất cả chính là đất nước. Thế thì đất nước ko phải đâu lạ lẫm, vô hình dung mà là những đồ vật, những hình ảnh hàng ngày ta vẫn thấy quanh đây rất đỗi thân quen đã từng gắn bó với ta từ thời thơ bé khi bên ta có bà, có mẹ, có cha. Nhưng chính những câu truyện cổ tích mẹ kể con nghe, chính những lời ru ca dao đã đưa con vào quốc tế sâu nặng nghĩa tình của đất nước thiêng liêng với bao truyền thống lịch sử, tập quán tốt đẹp .
Từ những hình ảnh thân quen nhưng chứa đựng chiều sâu kiến thức và kỹ năng văn học dân gian cùng với giọng thơ ngọt ngào đoạn thơ như lời kể chuyện tâm tình, Nguyễn Khoa Điềm đã bình dị hoá đất nước, đất nước hoá thân vào cổ tích, ca dao, vào đời sống hàng ngày. Tác giả đã có một cách cảm nhận mới vừa quen vừa lạ, vùa đơn cử vừa trừu tượng, vừa thân mật vừa rất đỗi thiêng liêng … tạo nên sự xúc động thâm thúy. Điều đó nói lên thành công xuất sắc của tác phẩm cũng như những góp phần của Nguyễn Khoa Điềm đối vơi nền Văn học Nước Ta .

Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết của HocThatGioi về Phân tích 9 câu đầu bài thơ Đất nước. Nếu thấy hay hãy chia sẻ đến với bạn bè của mình nhé! Chúc các bạn thành công!

Bài viết khác liên quan đến Đất nước

Source: https://tbdn.com.vn
Category: Văn học