Phân tích Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi là một trong những đề bài tập làm văn chủ chốt khi nghiên cứu, tìm hiểu về tác phẩm Cảnh ngày hè. Vì vậy, ở bài viết này Đọc Tài Liệu sẽ hướng dẫn chi tiết các bước để có một bài phân tích Cảnh ngày hè đầy đủ và hay nhất.
Cùng tham khảo nhé!
Hướng dẫn phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Đề bài: Em hãy phân tích bài thơ “Cảnh ngày hè” của tác giả Nguyễn Trãi.
1. Phân tích đề
– Yêu cầu : phân tích nội dung, nghệ thuật và thẩm mỹ của bài thơ Cảnh ngày hè .- Phạm vi tư liệu, dẫn chứng : những cụ thể, hình ảnh có trong bài thơ Cảnh ngày hè ( Nguyễn Trãi )- Phương pháp lập luận chính : phân tích .
2. Hệ thống vấn đề
– Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè (màu sắc, âm thanh, trạng thái của cảnh vật…)
+ Bức tranh vạn vật thiên nhiên bùng cháy rực rỡ, sôi động, nhiều sắc tố+ Bức tranh đời sống con người ồn ã, tràn trề sức sống .
– Luận điểm 2: Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua tâm sự và ước nguyện.
+ Ước nguyện lớn nhất là quốc gia yên bình, nhân dân ấm no, niềm hạnh phúc+ Dù sống trong cảnh thảnh thơi nhưng vẫn nặng lòng với dân với nước .Tham khảo hướng dẫn soạn bài Cảnh ngày hè để nắm vững những cụ thể nội dung chính cần tiến hành .
Lập dàn ýphân tích Cảnh ngày hè
Mời các em cùng tham khảo mẫu dàn ý chi tiết phân tích bài thơ Cảnh ngày hè do Đọc Tài Liệu biên soạn ngay sau đây:
Mở bài phân tích Cảnh ngày hè
– Giới thiệu sơ lược về tác giả Nguyễn Trãi và bài thơ Cảnh ngày hè .+ Nguyễn Trãi ( 1380 – 1442 ) là một nhà thơ với tình yêu vạn vật thiên nhiên, con người, đời sống, … ; người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân …+ ” Cảnh ngày hè ” là bài thứ 43 thuộc phần “ Bảo kính cảnh giới ” ( gương báu răn mình ), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập, sinh ra trong những năm Nguyễn Trãi là nhàn quan, không được vua tin dùng như trước .- Có thể trích dẫn lại nội dung bài thơ .
Thân bài phân tích Cảnh ngày hè
* Phân tích 6 câu thơ đầu: Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè
– Hoàn cảnh sống của Nguyễn Trãi trong những ngày về ở ẩn ( câu thơ đầu )” Rồi hóng mát thuở ngày trường “+ “ Rồi ” : là một từ cổ có nghĩa là rảnh rỗi, rảnh rỗi+ “ Ngày trường ” : ngày dài, chỉ khoảng chừng thời hạn rảnh rỗi .+ Hóng mát : hoạt động giải trí an nhàn, tĩnh tại, thư thái=> Cuộc sống khi về ở ẩn của Nguyễn Trãi : Rảnh rỗi, thảnh thơi với những hoạt động giải trí nhẹ nhàng, thư thái, thảnh thơi .. Nguyễn Trãi một đời bận rộn, tận tâm vì quốc gia, đây là những khoảng thời gian ngắn khan hiếm của cuộc sống ông .- Bức tranh vạn vật thiên nhiên tỏa nắng rực rỡ, sôi động ( 3 câu tiếp theo ) được cảm nhận bằng nhiều giác quan :” Hoè lục đùn đùn tán rợp giươngThạch lựu hiên còn phun thức đỏ ,Hồng liên trì đã tiễn mùi hương “+ Hình ảnh lá hòe, thạch lựu, hoa sen Open trong 3 câu thơ trên là những sự vật thân thiện, quen thuộc của mùa hè .+ Màu sắc, trạng thái của những sự vật được tác giả miêu tả : màu xanh của hoa hòe, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, trạng thái ” đùn đùn, rợp, phun, tiễn, mùi hương ” .-> Các sự vật hiện lên vừa có sắc tố vừa có trạng thái, vừa có mùi hương .=> Các sự vật thân mật, giản dị và đơn giản qua cách phối hợp đường nét, sắc tố cùng những động từ mạnh của tác giả đã vẽ lên một bức tranh căng tràn sự sống, bộc lộ tâm hồn tinh xảo, nhạy cảm, yêu vạn vật thiên nhiên .- Bức tranh đời sống con người ( 2 câu thơ tiếp theo ) :Lao xao chợ cá làng ngư phủ ,Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương+ Những từ Hán Việt như ngư phủ, cầm ve, tịch dương phối hợp thuần thục với những từ thuần Việt tạo nên vẻ đẹp vừa mộc mạc, bình dị, vừa sang trọng và quý phái thanh nhã .+ Cuộc sống được cảm nhận bằng âm thanh : Âm thanh ” lao xao ” từ chợ cá, tiếng ve râm ran mỗi độ hè về .-> Sử dụng từ láy tượng thanh “ lao xao ” và “ dắng dỏi ” tích hợp với nghệ thuật và thẩm mỹ hòn đảo cấu trúc câu nhằm mục đích nhấn mạnh vấn đề những âm thanh bao trùm làng quê .=> Cuộc sống ồn ã, tràn trề âm thanh và sức sống của con người nơi đây .=> Tâm hồn sáng sủa, yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời sống của Nguyễn Trãi .
* Phân tích 2 câu thơ cuối: Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân qua tâm sự và ước nguyện
” Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếngDân giàu đủ khắp đòi phương “- “ Dẽ ” là từ cổ nghĩa là lẽ, lẽ ra- ” Ngu cầm ” : Điển tích, điển cố kể về hai vị vua nổi tiếng là vua Nghiêu và vua Thuấn – những ông vua nhân từ đem lại đời sống hưng thịnh, thái bình, ấm no, niềm hạnh phúc cho nhân dân. Mỗi ngày, vua thường đem đàn khúc Nam Phong ca tụng cảnh thái bình thịnh trị .-> Ước nguyện của Nguyễn Trãi : Ước có cây đàn ngợi ca khung cảnh vạn vật thiên nhiên tươi đẹp và đời sống thanh thản nơi quê nhà ; ước nguyện lớn nhất là quốc gia yên bình, nhân dân ấm no, niềm hạnh phúc .=> Tấm lòng của nhà thơ : Dù sống trong cảnh nhàn nhã nhưng Nguyễn Trãi vẫn nặng lòng với dân với nước, luôn tham vọng, khát khao về đời sống no đủ, ấm cúng sung túc không chỉ trên quê nhà ông mà còn trải khắp quốc gia .
Kết bài phân tích Cảnh ngày hè
– Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:
+ Nội dung : Vẻ đẹp của bức tranh vạn vật thiên nhiên ngày hè ; tâm hồn chan chứa tình yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, quốc gia tha thiết của tác giả .+ Nghệ thuật : Giọng điệu trữ tình, sâu lắng, bút pháp tả sinh động ; thể thơ phát minh sáng tạo thất ngôn xen lục ngôn ; ngôn từ thơ phong phú và đa dạng, phong phú vừa có lớp từ Hán Việt ; sử dụng những điển tích, điển cố .
– Mở rộng: Liên hệ với những bài thơ cùng chủ đề như “Quy hứng” của Nguyễn Trung Ngạn, “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Văn mẫu phân tích Cảnh ngày hè
Phân tích Cảnh ngày hè bài số 1:
Nguyễn Trãi là vị anh hùng tên tuổi lẫy lừng trong lịch sử vẻ vang chống ngoại xâm của dân tộc bản địa ta. Tài năng kiệt xuất của ông không chỉ được chứng minh và khẳng định trong nghành nghề dịch vụ chính trị, quân sự chiến lược, ngoại giao mà còn được chứng minh và khẳng định qua sự nghiệp văn chương đồ sộ với những góp phần lớn lao cho nền văn học nước nhà .Lí tưởng mà Nguyễn Trãi ôm ấp là giúp vua làm cho quốc gia thái bình, nhân dân thịnh vượng. Lí tưởng cao đẹp ấy là nguồn động viên can đảm và mạnh mẽ khiến ông vượt qua mọi thử thách, nguy hiểm trên đường đời. Lúc được nhà vua tin dùng cũng như khi thất sủng, nỗi niềm lo nước, thương dân luôn canh cánh trong lòng ông. Giông bão cuộc sống không hề dập tắt nổi ngọn lửa nhiệt tình trong tâm hồn người chí sĩ tài đức vẹn toàn ấy .
Bài thơ Cảnh ngày hè được sáng tác vào thời gian Nguyễn Trãi về nghỉ ở Côn Sơn. Ông tạm thời xa lánh chốn kinh đô tấp nập ngựa xe và chốn cửa quyền hiểm hóc để về với thiên nhiên trong trẻo, an lành nơi thôn dã, bầu bạn cùng dân cày cuốc, cùng mây nước, chim muông, hoa cỏ hữu tình. Trong những tháng ngày dài nhàn nhã “bất đắc dĩ ấy, nhà thơ có lúc thấy vui trước cảnh vật mùa hè tưng bừng sức sống và kín đáo gửi vào những vần thơ tả cảnh một thoáng khát vọng mong cho dân giàu, nước mạnh. Bài thơ phản ánh tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước.
Bài thơ mở màn bằng câu lục ngôn nêu rõ thực trạng của nhà thơ lúc đó :Rỗi / hóng mát / thuở ngày trường .Lẽ ra câu thơ phải bảy chữ mới đúng là thể thất ngôn bát cú quen thuộc, tuy nhiên Nguyễn Trãi đã lược đi một chữ. Đây cũng là một cải cách táo bạo, mới mẻ và lạ mắt trong thơ Nôm nước ta thuở ấy. Nhịp thơ 1/2/3, chậm rãi phản ánh tư thế thư thả, tự tại vốn có của tác giả .
Chữ Rỗi tách riêng thành một nhịp thể hiện cảm nhận của tác giả về tình cảnh của mình. Rỗi là từ cổ có nghĩa là nhàn nhã, không vướng bận điều gì. Cuộc đời Nguyễn Trãi thường không mấy lúc được thảnh thơi. Đây là lúc ông được sống ung dung, được thỏa ước nguyện hòa mình với thiên nhiên mà ông hằng yêu mến.
Không có việc gì quan trọng, cần kíp để làm cả, chỉ có mỗi “ việc ” là hóng mát. Ngày trường là ngày dài. Đây là cảm xúc tâm lí về thời hạn của người đang sống trong cảnh nhàn nhã, thấy ngày có vẻ như dài ra. Với con người ưa tâm lý, hành vi như Nguyễn Trãi thì cảm xúc ấy càng rõ hơn khi nào hết. Giữa lúc kiến thiết xây dựng lại giang sơn sau cuộc chiến tranh, việc dân việc nước bời bời mà ông bị bắt buộc phải hóng mát hết ngày này qua ngày khác thì quả là trớ trêu, Bởi vậy, ông rơi vào cảnh thân nhàn mà tâm bất nhàn. Đằng sau câu thơ trên có vẻ như thấp thoáng một nụ cười chua chát của Nguyễn Trãi trước tình cảnh trớ trêu ấy .Chỉ có vẻ đẹp hồn nhiên, vô tư của cảnh vật mới hoàn toàn có thể tạm xua đi những áng mây buồn vướng vít trong tâm hồn ông. Ông mở lòng đảm nhiệm vạn vật thiên nhiên và thấy vui trước cảnh :Hòe lục đùn đùn tản rợp giương .Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ ,Hồng liên trì đã tiễn mùi hương .Chỉ vài nét bút phác họa mà bức tranh quê đã hiện lên tươi khỏe, hài hoà. Cây trước sân, cây trong ao đều ở trạng thái tràn trề sức sống, đua nhau vươn lên khoe sắc, tỏa hương. Cây hòe với tán lá xanh um xoè rộng, trong khi cây lựu nở đầy những bông hoa đỏ thắm và sen hồng đã nức mùi hương. Sức sống trong cây đang đùn đùn dâng lên cành, lên lá, lên hoa. Cây tỏa bóng rợp xuống mặt sân, tỏa luôn bóng mát vào hồn thi sĩ .Ba câu thơ nổi đến ba loại cây : hòe, lựu, sen nhưng chẳng lẽ tác giả chỉ nói đến cây ? Hình như có cả con người lồng trong đó, rất là kín kẽ. Các từ đùn đùn, ( dồn dập tuôn ra ) giương ( toả rộng ra ), phun, tiễn ( ngát, nức ) gợi tả sức sống căng đầy chất chứa bên trong sự vật, tạo nên những hình ảnh mới lạ, ấn tượng. Câu thơ thứ hai ngắt nhịp 4/3. Hai câu thơ tiếp theo đổi nhịp thành 3/4, tạo thêm cho cảnh vật vẻ sinh động, rộn ràng. Giữa cảnh với người có nét tương đương nào chăng ? Đời người anh hùng cũng đã vơi nhưng giống như hàng tùng bách dày dạn tuyết sương nên sức sống vẫn chảy mạnh trong huyết quản. Thức đỏ ( màu đỏ ) của hoa lựu phải chăng là thức đỏ của tấm lòng sắt son với dân với nước ? ! Mùi hương thơm ngát của sen có phải là lí tưởng chẳng khi nào phai nhạt của Nguyễn Trãi suốt đời phấn đấu vì quốc gia thanh thản, vì nhân dân niềm hạnh phúc ? ! Rõ ràng ở đây, cảnh và người có những nét tương đương và đều đẹp tươi, hòa giải .Ở bốn câu thơ trên, nhà thơ mới nhắc đến sắc tố, hương thơm, cây cối ; ở hai câu thơ tiếp theo còn có thêm mùi vị, âm thanh, hình ảnh con người và cảnh vật :Lao xao chợ cá làng ngư phủ ,Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương .Từ tượng thanh ” Lao xao ” đặt trước hình ảnh chợ cá làm điển hình nổi bật không khí sinh động của làng ngư phủ. Lao xao tiếng trao qua đổi lại, ồn ã lời nói tiếng cười. Tất cả đều là hơi hướng của đời sống lao động chịu khó, chân chất. Những âm thanh lao xao ấy hòa vào tiếng ve kêu dắng dỏi bất thần nổi lên trong chiều tà, báo hiệu chấm hết một ngày hè nơi thôn dã. Tiếng ve lúc chiều tà thường gợi buồn, nhưng với nhà thơ lúc này, nó trở thành tiếng đàn rộn ràng khiến tâm trạng nhà thơ cũng náo nức hẳn lên .Cỏ cây, hoa lá, con người đầy sức sống khơi dậy trong lòng nhà thơ cảm hứng nhẹ nhàng, sâu lắng và những tâm lý chân thành, tận tâm nhất. Đó là tình yêu đời sống, yêu con người và nghĩa vụ và trách nhiệm so với dân với nước. Nguyễn Trãi luôn tâm niệm lấy dân làm gốc ( dân vi bản, dân vi quý ) vì vậy trước vạn vật thiên nhiên tươi xanh, trước những con người siêng năng, lam lũ, lòng ông lại dấy lên khát vọng mãnh liệt :Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng ,Dân giàu đủ khắp đòi phương .Ông ước gì lúc này có được trong tay cây đàn của vua Thuấn, đàn một tiếng để nổi lên niềm mong mỏi lớn nhất của mình là dân chúng khắp nơi đều được giàu sang, no đủ. Ẩn giấu đằng sau lời ước mong ấy là sự trách móc nhẹ nhàng mà nghiêm khắc bọn quyền thần tham bạo ở triều đình đương thời không còn nghĩ đến dân, đến nước. Theo ông, với cảnh nước non tươi đẹp cùng nhân dân chất phác, siêng năng, đời sống lẽ ra phải được trở lại ấm no, niềm hạnh phúc từ lâu .Vậy là dẫu hòa hợp đến hết mình với vạn vật thiên nhiên, Nguyễn Trãi vẫn không nguôi nỗi niềm dân nước, ông tìm thấy ở vạn vật thiên nhiên cỏ hoa đẹp tươi kia một nguồn thi hứng, nguồn động viên, an ủi và khuyến khích đáng quý so với bản thân. Điều đó góp thêm phần tạo nên cốt cách của Nguyễn Trãi, bậc trượng phu – chính nhân quân tử – hiên ngang như cây tùng, cây bách trước giông bão cuộc sống .
Cảnh ngày hè là một sáng tạo độc đáo của Nguyễn Trãi về hình thức thơ. Câu thất ngôn xen lục ngôn, các vế đối rất chỉnh, cách sử dụng từ láy rất tài tình. Để tăng sức biểu hiện của các tính từ và động từ, tác giả đem chúng đặt ở đầu câu. Đây là bài thơ tả cảnh ngày hè tràn đầy sức sống. Bài thơ không chỉ miêu tả cảnh sắc đặc trưng của mùa hè, mà còn là “tức cảnh sinh tình”. Cảnh ở đây thể hiện niềm vui sống, háo hức, tươi tắn, trẻ trung của tâm hồn nhà thơ Và niềm ao ước của Nguyễn Trãi về hạnh phúc cho dân chúng muôn phương.
Đọc thêm : Cảm nhận về bài thơ Cảnh ngày hè ( Nguyễn Trãi )
Phân tích Cảnh ngày hè bài số 2:
Nguyễn Trãi được biết đến là anh hùng dân tộc bản địa đồng thời là nhà thơ với những tác phẩm để lại dấu ấn trong lòng người đọc. Những năm tháng cáo quan về ở ẩn, Nguyễn Trãi đã sáng tác rất nhiều, mỗi bài thơ đều mang tâm trạng và nỗi niềm sâu thẳm của ông. Bài thơ “ Cảnh ngày hè ” là bức tranh mùa hè nơi miền quê, đồng thời là nỗi lòng chưa giãi bày của ông .Cuộc sống của vị quan ở ẩn thật thanh thản, yên ả, không xô bồ. Ông đã mở đầu bài thơ một cách nhẹ nhàng và êm đềm nhất :Rồi hóng mát thuở ngày trườngCâu thơ trên đã gợi lên được phong thái và đời sống bình dị của Nguyễn Trãi nơi vùng quê thanh thản. Rời xa chốn quan trường nhiều đấu tranh, bất công, ông lựa chọn cho mình một con đường riêng, xa lánh việc quân, thân thiện và chan hòa với vạn vật thiên nhiên. Thời gian không được nhắc đến nhưng người đọc sẽ nhận ra đó là mùa hè. Tuy câu thơ không vướng bận lo âu nhưng chắc rằng người đọc vẫn nhận ra được tâm sự của tác giả. Dù không bận việc nước, việc quân nhưng trong lòng ông còn nhiều tâm sự chưa giãi bày .Ở những câu thơ tiếp theo, người đọc nhận ra một bức tranh mùa hè đầy sắc tố :Hòe lục đùn đùn tán rợp giươngThạch lựu hiên còn phun thức đỏHồng liên trì đã tiễn mùi hươngMột bức tranh mùa hè nhiều sắc tố, cảnh vật vạn vật thiên nhiên có vẻ như đan cài vào nhau tạo nên đường nét và sức sống của mùa hè. Hình ảnh cây hòe, cây thạch lựu, cây hồng là những đặc trưng của mùa hè. Màu sắc của những loài cây ấy đã gợi lên một khoảng trống tràn ngập sắc tố và sự sôi động. Qua ngòi bút của Nguyễn Trãi người đọc nhận ra một khu vườn tràn ngập sức sống. Ắt hẳn ai ai cũng thích một đời sống thanh thản, trầm tĩnh như thế này. Có lẽ đây là đặc trưng của mùa hè đất Bắc .Tuy nhiên đằng sau bức tranh mùa hè đầy sắc tố đó, người đọc nhận ra một tấm chân tình của ông dành cho quê nhà quốc gia :Lao xao chợ cá làng ngư phủDắng dỏi cầm ve lầu tịch dươngVới cú pháp hòn đảo trật tự cú pháp, từ láy “ lao xao ” được hòn đảo lên đầu câu đã khiến cho tất cả chúng ta cảm nhận rất rõ sự tấp tập, sinh động của khung cảnh chợ làng quê nơi ông đang sống. Bởi rằng “ Chợ ” luôn gợi lên sự an bình, thịnh vượng, khi chợ còn đông nghĩa là quốc gia ấm no niềm hạnh phúc, khi chợ tàn đồng nghĩa tương quan với thời kỳ suy thoái và khủng hoảng của quốc gia. Như vậy, dù ở quê nhà thì Nguyễn Trãi vẫn luôn mong cho quốc gia luôn bình an, ấm no niềm hạnh phúc .Hai câu cuối của bài thơ chính là nguyện vọng, là sáng tạo độc đáo mà cả cuộc sống Nguyễn Trãi ấp ủ và mong ngóng :Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếngDân giàu đủ khắp đòi phươngTác giả đã lấy điển tích điển cố thời vua Nghêu, vua Thuấn quản lý quốc gia luôn thái bình thịnh trị. Thời đó, vua Thuấn có một khúc đàn “ Nam Phong ” với giọng điệu sôi sục, gợi cảm giác bình dị, ấm êm. Bởi vậy Nguyễn Trãi muốn mượn tiếng đàn đó để hoàn toàn có thể nguyện cầu cho đời sống của nhân dân luôn chan hòa, an lành và niềm hạnh phúc nhất. Nguyện vọng “ Dân giàu đủ ” của Nguyễn Trãi thực sự đáng quý, đáng trân trọng .
Như vậy qua bài thơ “Cảnh ngày hè” Nguyễn Trãi đã vẽ lên một bức tranh ngày hè sôi động, nhiều màu sắc, đồng thời qua đó thấp thoáng bóng dáng một người luôn nghĩ cho nước cho dân. Bài thơ để lại cho người đọc những ấn tượng sâu lắng nhất về cuộc sống và tâm tư đáng trân trọng của ông.
Phân tích Cảnh ngày hè – Bài số 2:
Trong những ngày từ quan về ở ẩn tại Côn Sơn, Nguyễn Trãi đã viết nhiều bài thơ rực rỡ, trong số đó có bài số 43 trong chùm thơ Bảo kính cảnh giới. Bài thơ là bức tranh cảnh sắc mùa hè độc lạ nhưng thấp thoáng là niềm tâm sự của tác giả .Câu thơ tiên phong, ta đọc lên thoáng qua sao có vẻ như an nhàn, êm đềm, thanh thoát đến thế .“ Rồi hóng mát thuở ngày trường ”Câu thơ hiện lên hình ảnh của nhà thơ Nguyễn Trãi, ông đang ngồi dưới bóng cây nhàn nhã như hóng mát thật sự. Việc quân, việc nước chắc đã xong xuôi ông mới trở lại với đời sống đơn sơ, giản dị và đơn giản, mộc mạc mà chan hòa, thân mật với vạn vật thiên nhiên. Một số sách dịch là “ Rỗi hóng mát thuở ngày trường ”. Nhưng “ rỗi ” hay “ rồi ” cũng đều gây sự quan tâm cho người đọc. Rảnh rỗi, vấn đề còn đều xong xuôi, đã qua rồi “ ngày trường ” lại làm tăng sự quan tâm. Cả câu thơ không còn đơn thuần là hình ảnh của Nguyễn Trãi ngồi hóng mát mà nó lại toát lên nỗi niềm, tâm sự của tác giả : “ Nhàn rỗi ta hóng mát cả một ngày dài ”. Một xã hội đã bị suy yếu, nguyện vọng, ý chí của tác giả đã bị vùi lấp, không còn gì nữa, ông đành phải rời bỏ, từ quan để về ở ẩn, phải dành “ hóng mát ” cả ngày trường để vơi đi một tâm sự, một gánh nặng đang đè lên vai mình. Cả câu thơ thấp thoáng một tâm sự thầm kín, không còn là sự nhẹ nhàng thanh thản nữa .Về với vạn vật thiên nhiên, ông lại có thời cơ thân mật với vạn vật thiên nhiên hơn. Ông vui thú, mê hồn với vẻ đẹp của vạn vật thiên nhiên .“ Hòe lục đùn đùn tán rợp giươngThạch lựu hiên còn phun thức đỏHồng liên trì đã tiễn mùi hương ” .Cảnh mùa hè qua tâm hồn, tình cảm của ông tưng bừng sức sống. Cây hòe lớn lên nhanh, tán cây tỏa rộng che rợp mặt đất như một tấm trướng rộng căng ra giữa trời với cành lá xanh tươi. Những cây thạch lựu còn phun thức đỏ, ao sen tỏa hương, màu hồng của những cánh hoa điểm tô sắc thắm. Qua lăng kính của Nguyễn Trãi, sức sống vẫn tưng bừng, tràn trề, cuộc sống là một vườn hoa, một khu vườn vạn vật thiên nhiên muôn màu muôn vẻ. Cảnh vật như cổ tích có lẽ rằng bởi nó được nhìn bằng con mắt của một thi sĩ đa cảm, giàu lòng ham sống với đời …Qua cảnh mùa hè, tình cảm của Nguyễn Trãi cũng biểu lộ một cách thâm thúy :“ Lao xao chợ cá làng ngư phủDắng dỏi cầm ve lầu tịch dương ” .“ Chợ ” là hình ảnh của sự thái bình trong tâm thức của người Việt. Chợ đông vui thì nước thái bình, thịnh trị, dân giàu đủ ấm no : chợ tan rã thì dễ gợi hình ảnh quốc gia có biến, có loạn, có giặc giã, có cuộc chiến tranh, đao binh … lại thêm tiếng ve kêu lúc chiều tà gợi lên đời sống nơi thôn dã. Chính những sắc tố nơi thôn dã này làm cho tình cảm ông thêm đậm đà thâm thúy và gợi lại ý tưởng sáng tạo mà ông đang đeo đuổi .“ Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếngDân giàu đủ khắp đòi phương ” .“ Dân giàu đủ ”, đời sống của dân cư ngày càng ấm no, niềm hạnh phúc là điều mà Nguyễn Trãi từng canh cánh và mong ước. Ở đây, ông đề cập đến Ngu cầm vì thời vua Nghiêu, vua Thuấn nổi tiếng là thái bình thịnh trị. Vua Thuấn có một khúc đàn “ Nam Phong ” khảy lên để ca tụng nhân gian giàu đủ, sản xuất ra nhiều thóc lúa ngô khoai. Cho nên, tác giả muốn có một tiếng đàn của vua Thuấn lồng vào đời sống nhân dân để ca tụng đời sống của nhân dân ấm no, sung sướng, tràn trề âm thanh niềm hạnh phúc. Những mơ ước ấy chứng tỏ Nguyễn Trãi là nhà thơ vĩ đại có một tấm lòng nhân đạo cao quý. Ông luôn nghĩ đến đời sống của nhân dân, chăm sóc đến đời sống của họ .Đó là tham vọng vĩ đại. Có thể nói, dù triều đình hoàn toàn có thể xua đuổi Nguyễn Trãi nhưng ông vẫn sống sáng sủa yêu đời, mong sao cho ước vọng lí tưởng của mình được triển khai để nhân dân có một đời sống ấm no .Bài thơ này đã làm rõ nỗi niềm tâm sự của Nguyễn Trãi trong thời hạn ở Côn Sơn với tấm lòng yêu nước thương dân vẫn ngày đêm “ cuồn cuộn nước triều Đông ”. Ông yêu vạn vật thiên nhiên cây cối say đắm. Và có lẽ rằng chính vạn vật thiên nhiên đã cứu Nguyễn Trãi thoát khỏi những phút giây bi quan của cuộc sống mình. Dù sống với đời sống vạn vật thiên nhiên nhưng Ức Trai vẫn canh cánh “ một tấc lòng ưu tiên cũ ”. Nguyễn Trãi vẫn không quên lí tưởng nhân dân, lí tưởng nhân nghĩa, lí tưởng : mong cho thôn cùng xóm vắng không có một tiếng oán than, đau sầu .
Phân tích Cảnh ngày hè bài số 3:
Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng dành những lời trân trọng nhất “Nguyễn Trãi là người đầu đội trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn lộng gió thời đại…”. Vẻ đẹp ấy của hồn thơ Nguyễn Trãi đã được phác họa qua những vần thơ của “Cảnh ngày hè”, một trong số bài thơ của chùm thơ 61 bài “Bảo kính cảnh giới”. Ở đó, ta không chỉ bắt gặp một tâm hồn tinh tế nhạy cảm trước thiên nhiên của một người nghệ sĩ mà còn thấy được một tấm lòng luôn cháy sáng vì nước vì dân của vị anh hùng dân tộc.
Thiên nhiên vốn là mảnh đất vô cùng màu mỡ của biết bao thi nhân trung đại cày xới và cũng, là nguồn thi hứng không bao giờ vơi cạn Nguyễn Trãi. Nhà thơ sống giữa thiên nhiên, bầu bạn cùng thiên nhiên, và lấy từ thiên nhiên những bài học quý giá làm “gương báu răn mình” để rồi ghi lại trong tập thơ “Bảo kính cảnh giới”. Một nhân cách thanh cao “tỏa sáng tựa sao khuê”, một tấm lòng cao cả, vẫn luôn tha thiết với nhân dân, với đất nước dẫu trong tình cảnh ngặt nghèo bị nghi kị, dèm pha hay ngay cả khi có cuộc sống yên bình, nên thơ giữa thiên nhiên của Nguyễn Trãi đã đến với người đọc chính qua những vần thơ ấy. Tám câu thơ của “Cảnh ngày hè” đã góp thêm nét vẽ để bức chân dung tâm hồn của Ức Trai hiện lên rõ nét nhất.
Ngay từ những câu thơ tiên phong, tác giả đã dẫn tất cả chúng ta đến với một bức tranh vạn vật thiên nhiên rực rỡ tỏa nắng, tràn ngập sự sống của mùa hè, đến với một không khí náo nhiệt, rộn ràng của đời sống thường nhật vẫn đang tiếp nối .Rồi, hóng mát thuở ngày trườngCâu thơ mở màn cho bài thơ tác giả đã trình làng về thực trạng hưởng “ nhàn ” bất đắc dĩ của mình. Lời thơ miêu tả sự rảnh rỗi trong một ngày hè của một con người không bị vướng bận bởi điều gì với nhịp của chữ “ rồi ” tách riêng khỏi nhịp của câu thơ như nhấn mạnh vấn đề sự rảnh rỗi của nhà thơ. Nhưng khi đọc sâu, ngẫm kĩ vào từng câu chữ ta lại cảm nhận được tiếng thở dài trong câu thơ. Cụm từ “ thuở ngày trường ” trong câu đầu có cùng nghĩa với “ hạ nhật trường ” trong một câu thơ của Cao Biền thời Đường :Lục thu âm nồng hạ nhật trường ”( Cậy xanh bóng rợp ngày hè dài )Bài thơ được viết trong thời hạn Nguyễn Trãi an nhàn lui về ở ẩn xa dời chốn tất bật đầy cám dỗ của quan trường, và như vậy nhà thơ đã có thời cơ để cảm nhận toàn vẹn cái “ ngày hè dài ” ấy. Thế nhưng liệu đó có phải chỉ là những cảm quan về thời hạn, ngày tháng ? Hay đằng sau hai chữ “ ngày trường ” cùng với nhịp thơ như trải dài ấy còn là tâm trạng nhân vật trữ tình, những nỗi niềm của Ức Trai chăng ? Và phải chăng tổng thể những tâm tư nguyện vọng ấy đang dồn nén vào trong bức tranh vạn vật thiên nhiên ngày hè mãnh liệt và căng tràn sức sống trước mắt và được nhà thơ nâng niu ghi lại :Hòe lục đùn đùn tán rợp giươngThạch lựu hiên còn phun thức đỏ ,Hồng liên trì đã tiễn mùi hương .
Chỉ trong ba câu thơ hàm súc tác giả đã vẽ ra trước mắt người đọc một bức tranh mùa hè rực rỡ với những gam màu đậm, tươi tắn cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Bao trùm lên bức tranh ấy chính là những “chiếc lọng” xanh biếc của tán hòe đang bung sắc như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng hè. Đặt điểm nhìn xuống thấp hơn, nhà thơ đã khéo léo đan cài màu đỏ rực rỡ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng của ao sen đang tỏa hương thơm ngát lan tỏa khắp không gian. Nếu thơ ca cổ điển ưa những gam màu trầm hơn là những sắc gắt, ưa tả tĩnh hơn tả động thì Nguyễn Trãi đã dám bước qua cái khuôn khổ ấy để thoát khỏi những bức tranh thanh đạm, tiêu sơ và để đến gần hơn với bức tranh cảnh ngày hè tươi vui, đầy sức sống. Nhà thơ không chỉ cảm nhận được hình sắc của thiên nhiên tạo vật mà còn nhận thấy một mạch sống đang ứa căng, tràn trề, đang đùn đùn phun ra những sắc xanh, sắc đỏ của hoa lá, cỏ cây. Thiên nhiên của Nguyễn Trãi hiện lên qua những động từ mạnh “đùn đùn”, “phun”, “tiễn”, “giương” như đang trào dâng một sức sống nội sinh mãnh liệt, mạnh mẽ ẩn sâu bên trong mỗi tạo vật. Hòe không được miêu tả như một vật thể thông thường mà nó được đặt trong sự vận động, phát triển của tự nhiên. Ao sen cũng không chỉ gợi một thứ hương dịu nhẹ mà còn thể hiện sự lan tỏa, sự chuyển động của mùi hương ấy khắp không gian. Đều lấy tâm điểm là những bông hoa thạch lựu đỏ như những đốm lửa nhưng nếu Nguyễn Du gợi tả được màu sắc qua phép điệp âm”lửa lựu lập lòe” trong câu thơ “Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông” (Truyện Kiều) thì hoa lựu trong thơ Nguyễn Trãi còn có cả nhựa sống dồi dào bên trong đang “phun” tỏa, phát lộ ra ngoài. Cái sinh khí rực rỡ, viên mãn nhưng cũng rất thanh thoát ý vị ấy khác hẳn với cái nóng nực của mùa hè mà các nhà thơ trong “Hồng Đức quốc âm thi tập” đã biểu hiện:
Nước nồng sừng sực đầu rô trỗiNgày nắng chang chang lưỡi chó lèPhải chăng chính nhà thơ đã lan rộng ra tâm hồn mình để cảm nhận đời sống, để phát hiện ra cái quốc tế bên trong đang tuôn tràn của vạn vật thiên nhiên, và cái hoạt động không ngừng trong tự nhiên .Nhưng trong thơ của Nguyễn Trãi không chỉ có họa, có hương mà còn có cả những thanh âm muôn vẻ của đời sống thường nhật .Lao xao chợ cá làng ngư phủDắng dỏi cầm ve lầu tịch dươngThiên nhiên không hề sầm uất, trầm lặng khi nắng chiều buông mà trái lại, rất rộn ràng và sôi động. Nhà thơ đã đưa vào bức tranh của mình những hình ảnh vô cùng quen thuộc, thân mật nhưng lại không đi theo khuôn sáo, lối mòn nào. Hai từ láy “ lao xao ”, ” dắng dỏi ” được hòn đảo lên đầu mỗi câu thơ làm bật lên cái âm thanh sôi động, náo nhiệt, xóa tan không khí quạnh hiu, cô tịch lúc ” tịch dương ”. Cảnh phiên chợ – một dấu hiện của sự sống con người hiện ra trong câu thơ với tiếng người mua, kẻ bán, tiếng cười nói, tiếng chuyện trò gian thật bình yên và ấm cúng ! Nhà thơ không hề thoát tục, không hề xa rời đời sống mà là đang hướng lòng mình về với đời sống bình dị từ những âm thanh bình dị nhất. Nhà thơ như căng mở hết toàn bộ những giác quan cả thị giác, khứu giác, thính giác và cả những liên tưởng giật mình “ dắng dỏi cầm ve ”. Tiếng ve inh ỏi – một thứ âm thanh không lạ lẫm với mùa hè được ví như một cung đàn mùa hạ tấu lên một cách rộn ràng hòa chung với bản đàn rạo rực, quay quồng của nhịp sống căng tràn trong vạn vật thiên nhiên. Lời thơ như diễn đạt một đời sống đang sinh sôi, tiếp nối ngay cả khi ngày sắp tàn, một khung cảnh thật êm đềm và thanh thản nơi làng quê. Cùng viết về mùa hè nhưng những xúc cảm trong mỗi bài thơ lại đem đến một mùa hè khác nhau .Tháng tư đầu mùa hạTiết trời thực oi ảTiếng dế kêu thiết thaĐàn muỗi bay tơi tảNếu như ta cảm nhận được mùa hè rộn ràng, náo nhiệt trong những vần thơ Ức Trai thì mùa hè của Nguyễn Khuyến oi nồng và có phần u uất. Bởi, với “ Cảnh ngày hè ” Nguyễn Trãi đã cảm nhận vạn vật thiên nhiên sự sống bằng chính sức sống dồi dào trong tâm hồn mình, bằng sự tha thiết với đời sống còn Nguyễn Khuyến đã mượn mùa hè để giãi bày những bức bối, u uất của mình đúng như tên bài thơ “ Than mùa hè ”. Thi nhân như đang náo nức muốn hòa cùng niềm vui sự sống với một tâm hồn thiết tha yêu vạn vật thiên nhiên để rồi từ đó thổi bùng lên khát vọng bấy lâu nay của một con người luôn hết lòng vì quốc gia .Sống giữa vòng tay bình yên của mẹ vạn vật thiên nhiên, giữa đời sống “ vô ưu vô tư ” nhưng chưa tích tắc nào Nguyễn Trãi quên đi bổn phận của mình :Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếngDân giàu đủ khắp đòi phươngSâu trong tâm khảm, Ức Trai luôn mang một nỗi niềm dân nước, một tham vọng về sự an thịnh như thời Đường Ngu nên đã mượn điển tích Ngu cầm để nói lên tấm lòng của mình. Liệu có phải nhà thơ muốn có cây đàn Ngu cầm để gẩy nên khúc Nam Phong để ngợi ca cảnh thái bình, thịnh trị đang hiện hữu mà tiếng lao xao của đời sống bình yên đã dẫn dắt đến tâm sự ấy ? Hay đó chỉ là những ước mong, khao khát ở phía trước của nhà thơ về một đời sống ấm no, niềm hạnh phúc của dân nước ? Dù hiểu theo cách nào thì người đọc đều cảm nhận được tấm lòng “ ưu dân ái quốc ” của nhà Nguyễn Trãi mà trong một bài thơ khác, Ức Trai cũng đã nhắc tới sở nguyện này :Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu ThuấnDường ấy ta đà phỉ sở nguyềnNhững lời thơ vô cùng đơn giản và giản dị và mộc mạc được cất lên từ một tấm lòng rất đỗi chân thành, một con tim luôn cháy bỏng tình yêu với quốc gia, với nhân dân. Nguyễn Trãi rảnh rỗi nhưng không hề thanh thản, ông nhàn thân nhưng không nhàn tâm, trong lòng nhà Nho chân chính ấy luôn canh cánh nỗi niềm dân nước :Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưuHậu thiên hạ chi lạc ưu lạcNguyễn Trãi luôn đặt quyền lợi của vương quốc, dân tộc bản địa lên số 1 với một niềm mong mỏi rất cao quý “ khắp nơi không một tiếng oán hờn ”. Nếu như với Nguyễn Bỉnh Khiêm “ nhàn ” là tránh xa giàu sang quay về hòa hợp với vạn vật thiên nhiên để giữ trọn cốt cách thì qua “ Cảnh ngày hè ”, vị anh hùng dân tộc bản địa đã khẳng định chắc chắn triết lí “ nhàn ” của mình : Sự thư thả, thảnh thơi luôn phải song hành với đời sống no đủ, bình yên. Chính cấu trúc đầu cuối tương ứng của hai câu lục ngôn ở đầu và cuối tác phẩm đã khép mở hai tâm trạng tạo nên mạch hàm ẩn của toàn bài thơ .
“Cảnh ngày hè” được viết theo thể thơ thất ngôn xen lục ngôn với nhịp thơ đa dạng và linh hoạt. Bài thơ đã thoát khỏi tính quy phạm khuôn thước của văn học trung đại bằng việc sử dụng nhiều hình ảnh sinh động, qua cách miêu tả thiên nhiên và đặc biệt là việc sử dụng ngôn ngữ. Bằng các động từ mạnh, các từ tượng thanh được sử dụng liên tiếp làm cho bức tranh mùa hè không phải là hình ảnh tĩnh trên trang giấy mà căng tràn nhựa sống. Nguyễn Trãi đã đưa ngôn ngữ thơ ca về gần với ngôn ngữ đời sống, mở đường cho khuynh hướng dân tộc hóa, bình dị hóa của thơ ca Việt Nam sau này. Cuộc sống muôn màu muôn vẻ đã được Nguyễn Trãi tái hiện một cách đầy chân thực và sinh động. Nhưng đọc bài thơ, ta không chỉ đơn thuần thấy được vẻ đẹp của thiên nhiên mùa hè rực rỡ, sống động mà còn cảm nhận được vẻ đẹp phong phú, thanh cao của hồn thơ Nguyễn Trãi. Một hồn thơ đã bắt rễ sâu vào đời sống thiên nhiên, một cảm xúc thơ đã hòa nhịp với mạch sống nhân dân, dân tộc.
Nhà bác học Lê Quý Đôn đã từng khẳng định rằng “Thơ khởi phát từ trong lòng người ta”. Quả thực không có những cảm xúc, những tâm sự sâu kín nén chặt, chất chứa trong lòng sẽ chẳng bao giờ có thơ. Qua “Cảnh ngày hè” ta không chỉ ngưỡng mộ tài năng của nhà văn hóa lớn mà ta còn nghe được tiếng lòng, tiếng yêu cuộc sống, tiếng yêu quê hương, dân tộc của Ức Trai tiên sinh tha thiết hơn bao hết.
Sơ đồ tư duy phân tích bài Cảnh ngày hè
Kiến thức lan rộng ra
– Xuất xứ: Cảnh ngày hè là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (gương báu răn mình), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập
– Điển tích, điển cố “Ngu cầm”: Câu chuyện về hai vị vua nổi tiếng nhân đức Nghiêu – Thuấn, luôn chăm lo cho đời sống nhân dân bởi vậy mà hai triều đại này vô cùng hưng thịnh, thái bình; dân chúng ấm no, hạnh phúc. Mỗi ngày, vua thường đem đàn khúc Nam Phong ca ngợi cảnh thái bình thịnh trị.
– Bài thơ không rõ thực trạng sáng tác : Sau khi được vua Lê Thánh Tông minh oan trong vụ án oan thảm khốc Lệ Chi Viên, thơ văn của Nguyễn Trãi mới được sưu tầm lại nên không hề xác lập được đúng mực thời hạn sáng tác. Do đó, chỉ hoàn toàn có thể định tính thực trạng sinh ra của bài thơ dựa trên lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa, nội dung và cảm hứng của tác giả biểu lộ qua tác phẩm .
>>> Tham khảo thêm tuyển tập Văn mẫu lớp 10 hay nhất chọn lọc do Học Tốt tổng hợp và biên soạn.
Tổng kết phân tích bài thơ Cảnh ngày hè
Hi vọng với những hướng dẫn chi tiết phân tích bài thơ Cảnh ngày hè trên đây, các em đã có thể mở rộng tư duy và tự viết được một bài phân tích hoàn chỉnh và đầy đủ nhất. Chúc các em làm bài tốt và đạt kết quả cao !
Source: https://tbdn.com.vn
Category: Văn học