Phân tích Lưu biệt khi xuất dương thật dễ dàng hơn với những gợi ý chi tiết cách làm, dàn ý và tuyển tập những bài văn hay đặc sắc phân tích nội dung và nghệ thuật của bài thơ Lưu biệt khi xuất dương – Phan Bội Châu.
Cùng tìm hiểu thêm ngay …
Bạn đang đọc: Phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương – Phan Bội Châu – Trường THPT Thành Phố Sóc Trăng
Bạn đang xem : Phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương – Phan Bội Châu
Đề bài: Anh/ chị hãy phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương của Phan Bội Châu.
I. Hướng dẫn làm bài phân tích Lưu biệt khi xuất dương
1. Phân tích nhu yếu đề bài
– Yêu cầu về nội dung: Phân tích nội dung, nghệ thuật của bài thơ Lưu biệt khi xuất dương
– Phạm vi tư liệu dẫn chứng: các chi tiết, từ ngữ, hình ảnh,… có trong tác phẩm Lưu biệt khi xuất dương
– Phương pháp lập luận chính : phân tích .
2.Luận điểm bài Lưu biệt khi xuất dương
– Luận điểm 1: Quan niệm mới về chí làm trai
– Luận điểm 2: Khẳng định ý thức trách nhiệm của cá nhân trước thời cuộc
– Luận điểm 3: Thái độ quyết liệt trước tình cảnh đất nước
– Luận điểm 4: Khát vọng hành động, tư thế buổi lên đường
II. Lập dàn ý phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương
1. Mở bài phân tích Lưu biệt khi xuất dương
– Giới thiệu tác giả Phan Bội Châu
– Giới thiệu chung về tác phẩm Lưu biệt khi xuất dương
2. Thân bài phân tích Lưu biệt khi xuất dương
a. Hai câu đề: Quan niệm mới về chí làm trai
“ Sinh vi nam tử yếu hi kì ”
– Làm trai phải mong có sự lạ “ hi kì ” : phải có lí tưởng sống, lẽ sống lớn lao, cao đẹp, dám mưu đồ những việc khác thường hiển hách. Không gật đầu sự nhợt nhạt, tầm thường .
“ Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di ”
– Không để trời đất tự xoay vần cuộc sống mình, con người phải tự tạo ra cuộc sống, thời thế của mình, giành lấy thế dữ thế chủ động để tự quyết định hành động số phận của mình. Giọng điệu tự tin, táo bạo của một con người khẩu khí
=> Tư thế, một tâm thế đẹp về chí đàn ông phải tin cậy ở mức độ và kĩ năng của mình => Tuyên ngôn về chí làm trai .
b. Hai câu thực: Khẳng định ý thức trách nhiệm của cá nhân trước thời cuộc
“ Ư bách niên trung tu hữu ngã ”
– “ Bách niên ” : trăm năm là khoảng chừng thời hạn ước lệ nói về cuộc sống của mỗi con người, cũng có ý chỉ thế kỉ nhiều dịch chuyển .
– “ Tu hữu ngã ” : phải có ta. Tác giả tự xưng bản thân mình là “ ta ” một cách ngạo nghễ .
=> Ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm của cái tôi cá thể trước thời cuộc, ý thức rõ vai trò, tầm quan trọng của cá thể so với vận mệnh trăm năm. Điều này trái chiều với sự tự cao cá thể .
“ Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy ”
– “ Cánh vô thùy ” ( há không ai ) : câu hỏi hướng đến thế hệ tiếp nối sau này, đặc biệt quan trọng là thế hệ người trẻ tuổi đang mang tâm lí sợ hãi, bế tắc. Phan Bội Châu là người sớm giác ngộ cách mạng, người yêu nước nổi bật, ông có đủ dung khí để đi theo con đường mình đã chọn. Ông lo ngại không biết thế hệ sau có nhận thức được như mình hay không ?
=> Câu thơ mang mục tiêu tuyên truyền, cổ vũ cách mạng .
c. Hai câu luận: Thái độ quyết liệt trước tình cảnh đất nước
“ Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế ”
– Tác giả nhận thức về tình hình của quốc gia “ giang sơn tử hĩ ” ( tổ quốc đã chết ), quốc gia đã chết, rơi vào tay kẻ khác, chỉ còn là “ cái xác không hồn ”
=> Tác giả trực tiếp thể hiện cảm hứng của mình “ sinh đồ nhuế ” ( sống thêm nhục ). Đây chính là bộc lộ của lòng yêu nước .
* Liên hệ : Quan niệm về lẽ nhục vinh trong văn học trung đại
Trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Nguyễn Đình Chiểu đã viết: “Thà thác mà đặng câu địch khái, về theo tổ phụ cũng vinh; còn hơn mà chịu chữ đầu Tây, ở với man di rất khổ”
=> Phan Bội Châu bộc lộ thái độ không cam chịu khi nhận thức được nỗi nhục mất nước :
“ Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si ”
– Phan Bội Châu phủ nhận nền học vấn nho học, nhận ra con đường khoa cử là vô ích. Người cách mạng cảm nhận sự tồn vong của mình trong mối quan hệ trực tiếp với sự tồn vong của dân tộc bản địa
=> Hành động cởi mở, luôn tiếp thu những tư tưởng mới lạ, đặt trách nhiệm giải phóng dân tộc bản địa lên số 1, trái chiều với quan điểm cứu nước ngưng trệ, lỗi thời của những nhà Nho đương thời .
* Liên hệ : Nguyễn Khuyến cũng từng đặt câu hỏi “ Sách vở ích gì thời đại ấy ”
d. Hai câu kết: Khát vọng hành động, tư thế buổi lên đường
“ Nguyện trục trường phong Đông hải khứ
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi ”
– Tác giả dựng toàn cảnh kì vĩ, hiện lên qua hình ảnh thơ “ trường phong ” ( ngọn gió dài ), “ thiên trùng bạch lãng ” ( ngàn đợt sóng bạc )
=> Từ hình ảnh đó làm điển hình nổi bật lên tư thế của con người đầy lẫm liệt, oai phong “ nhất tề phi ” ( cùng bay lên ), một tư thế của con người đang vượt lên hiện thực đầy tăm tối của thời cuộc, tư thế sánh ngang ngoài hành tinh của con người .
=> Thể hiện khát vọng hành vi : ra đi tìm đường cứu nước
3. Kết bài Lưu biệt khi xuất dương
– Khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ của tác phẩm
+ Về nội dung : Khắc họa vẻ đẹp lãng mạn, hào hùng của nhà chí sĩ cách mạng những năm đầu thế kỉ XX, với tư tưởng mới lạ táo bạo, bầu nhiệt huyết sôi sục và khát vọng cháy bỏng trong buổi đầu ra đi tìm đường cứu nước .
+ Về nghệ thuật và thẩm mỹ : Giọng thơ tận tâm, sâu lắng mà sục sôi, hào hùng ; thể thơ thất ngôn bát cú luật bằng ; hình ảnh sinh động với sức truyền tải cao ; giọng điệu câu thơ hăm hở, đầy nhiệt huyết …
III. Bài văn phân tích Lưu biệt khi xuất dương đạt điểm cao của học sinh lớp 11
Phan Bội Châu ( 1867 – 1940 ) tên thật là Phan Văn San, hiệu là Sào Nam, người làng Đan Nhiệm, nay là xã Nam Hòa, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông sinh ra và lớn lên trong cảnh nước mất nhà tan, tận mắt tận mắt chứng kiến sự thất bại của trào lưu Cần Vương chống Pháp. Chế độ phong kiến suy tàn kéo theo sự sụp đổ của cả một mạng lưới hệ thống tư tưởng phong kiến già cỗi, lỗi thời. Tình hình đó đặt ra cho những chí sĩ yêu nước một thắc mắc lớn : Phải cứu nước bằng con đường nào ? Trong không khí sầm uất bao trùm khắp quốc gia thời đó, những tia sáng hy vọng hé rạng qua nguồn sách Tân thư truyền bá tư tưởng cách mạng dân chủ tư sản của phương Tây với nội dung khác hẳn với những sách thánh hiền thuở trước. Người ta hoàn toàn có thể tìm thấy ở đó những gợi ý mê hoặc về một con đường cứu nước mới, những viễn cảnh đầy hứa hẹn cho tương lai. Vì thế, những nhà Nho tiên tiến và phát triển của thời đại như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh đã tiên phong dấn bước, mặc kệ nguy hại, gian lao .
Phan Bội Châu là một trong những chí sĩ yêu nước tiên phong mở ra con đường cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc bản địa theo khuynh hướng dân chủ tư sản. Mặc dù sự nghiệp không thành, nhưng ông mãi mãi là tấm gương sáng chói về lòng yêu nước thiết tha và ý chí đấu tranh kiên cường, quật cường .
Sinh thời, Phan Bội Châu không coi văn chương là mục tiêu của cuộc sống mình nhưng trong quy trình hoạt động giải trí cách mạng, ông đã dữ thế chủ động nắm lấy thứ vũ khí tinh thần sắc bén ấy để tuyên truyền, cổ động, khuyến khích ý thức yêu nước của đồng bào ta. Năng khiếu văn chương, bầu nhiệt huyết sôi sục cùng sự từng trải trong bước đường cách mạng là cơ sở để Phan Bội Châu trở thành một nhà văn, nhà thơ lớn với những tác phẩm xuất sắc như : Nước Ta vong quốc sử ( 1905 ), Hải ngoại huyết thư ( 1906 ), Ngục trung thư ( 1914 ), Trùng Quang tâm sử ( 1913 – 1917 ), Phan Bội Châu niên biểu ( 1929 ) …
Năm 1904, ông cùng các đồng chí của mình lập ra Duy Tân hội. Năm 1905, hội chủ trương phong trào Đông Du, đưa thanh niên ưu tú sang Nhật Bản học tập để chuẩn bị lực lượng nòng cốt cho cách mạng và tranh thủ sự giúp đỡ của các thế lực bên ngoài. Trước lúc lên đường, Phan Bội Châu làm bài thơ Xuất dương lưu biệt để từ giã bạn bè, đồng chí:
Phiên âm chữ Hán :
Sinh vi nam tử yếu hi kì ,
Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di .
Ư bách niên trung tu hữu ngã ,
Khởi thiên tải hậu cảnh vô thùy .
Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế ,
Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si !
Nguyện trục trường phong Đông hải khứ ,
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi .
Dịch thơ :
Làm trai phải lạ ở trên đời ,
Há để càn khôn tự chuyển dời .
Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ ,
Sau này muôn thuở, há không ai ?
Non sông đã chết, sống thêm nhục ,
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài !
Muốn vượt bể Đông theo cánh gió ,
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi .
Bằng giọng thơ tận tâm có sức lay động can đảm và mạnh mẽ, Lưu biệt khi xuất dương đã khắc họa vẻ đẹp lãng mạn hào hùng của nhà chí sĩ cách mạng Phan Bội Châu, với tư tưởng mới mẻ và lạ mắt, táo bạo, bầu nhiệt huyết sôi trào và khát vọng cháy bỏng trong buổi ra đi tìm đường cứu nước .
Bài thơ khởi đầu bằng việc khẳng định chí làm trai :
Làm trai phải lạ ở trên đời ,
Há để càn khôn tự chuyển dời .
Câu thơ chữ Hán : Sinh vi nam tử yếu hi kì. Hai từ hi kì có nghĩa là hiếm, lạ, khác thường cần được hiểu như những từ nói về đặc thù lớn lao, trọng đại, kì vĩ của việc làm mà kẻ làm trai phải gánh vác. Đây cũng là lí tưởng nhân sinh của những nhà Nho thời phong kiến .
Trước Phan Bội Châu, nhiều người đã đề cập đến chí làm trai trong thơ ca. Phạm Ngũ Lão đời Trần từng do dự :
Công danh nam tử còn vương nợ ,
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu
( Tỏ lòng )
Trong bài Đi thi tự vịnh, Nguyễn Công Trứ khẳng định:
Đã mang tiếng ở trong trời đất ,
Phải có danh gì với núi sông …
và nhấn mạnh vấn đề :
Chí làm trai nam, bắc, tây, đông
Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể
( Chí khí anh hùng )
Chí làm trai của Phan Bội Châu thuyết phục thế hệ trẻ thời bấy giờ ở sự táo bạo, kinh khủng và cảm hứng lãng mạn nhiệt thành bay bổng. Với ông, làm trai là phải làm được những điều lạ, tức những việc hiển hách khác thường. Câu thơ thứ nhất chứng minh và khẳng định điều đó. Câu thơ thứ hai mang ngôn từ cảm thán bổ trợ cho ý của câu thứ nhất : Kẻ làm trai phải can dự vào việc xoay chuyển càn khôn, đổi khác thời thế chứ không phải chỉ giương mắt ngồi nhìn thời cuộc thay đổi, an phận thủ thường, gật đầu mình là kẻ đứng ngoài .
Thực ra, đây là sự tiếp nối khát vọng của nhân vật trữ tình trong bài Chơi xuân:
Giang sơn còn tô vẽ mặt đàn ông ,
Sinh thời thế phải xoay nên thời thế .
Chân dung nhân vật trữ tình trong bài Lưu biệt khi xuất dương hiện lên khá rõ qua hai câu đề. Đó là một con người mang tầm vóc vũ trụ, tự ý thức rằng mình phải có trách nhiệm gánh vác những trọng trách lớn lao. Con người ấy dám đối mặt với cả càn khôn, vũ trụ để tự khẳng định mình. Chí làm trai của Phan Bội Châu đã vượt hẳn lên trên cái mộng công danh xưa nay thường gắn liền với tam cương, ngũ thường của Nho giáo để vươn tới lí tưởng xã hội rộng lớn và cao cả hơn nhiều.
Cảm hứng và ý tưởng sáng tạo đó phần nào xuất phát từ lí tưởng trí quân, trạch dân của những nhà Nho thuở trước nhưng văn minh hơn vì mang đặc thù cách mạng. Theo quy luật, con tạo xoay vần vốn là lẽ thường tình, nhưng Phan Bội Châu ôm ấp khát vọng dữ thế chủ động xoay chuyển càn khôn, chứ không để cho nó tự chuyển vần. Cũng có nghĩa là ông không chịu khuất phục trước số phận, trước thực trạng. Lí tưởng văn minh ấy đã tạo cho nhân vật trữ tình trong bài thơ một tầm vóc lớn lao, một tư thế hiên ngang, ngạo nghễ thử thách với càn khôn .
Hai câu thực thể hiện ý thức về nghĩa vụ và trách nhiệm cá thể của nhà thơ, cũng là nhà cách mạng tiên phong trước cuộc sống :
Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ ,
Sau này muôn thuở, há không ai ?
Câu thứ ba không chỉ đơn thuần xác nhận sự xuất hiện của nhân vật trữ tình ở trên đời mà còn hàm chứa một tâm niệm : Sự hiện hữu của ta không phải là một sự kiện ngẫu nhiên, vô ích ; vì thế, ta phải làm một việc gì đó lớn lao, có ích cho đời. Câu thứ tư có nghĩa là ngàn năm sau, lẽ nào, chẳng có người tiếp nối đuôi nhau việc làm của người đi trước. “ Cái tôi công dân ” của tác giả đã được đặt ra giữa số lượng giới hạn trăm năm của đời người và ngàn năm của lịch sử vẻ vang. Sự chứng minh và khẳng định cần có tớ không phải với mục tiêu hưởng lạc mà là để góp sức cho đáng mặt đàn ông và lưu danh hậu thế .
Câu hỏi tu từ cũng là một cách khẳng định chắc chắn mãnh liệt hơn khát khao góp sức và nhận thức đúng đắn của tác giả : Lịch sử là một dòng chảy liên tục, cần có sự góp mặt và gánh vác của nhiều thế hệ tiếp nối đuôi nhau nhau. Trong bốn câu thơ đầu, những hình ảnh kì vĩ của vạn vật thiên nhiên như càn khôn, trăm năm, muôn thuở đã bộc lộ cảm hứng lãng mạn bay bổng, chính là cội nguồn sức mạnh niềm tin của nhân vật trữ tình .
Ở những năm đầu thế kỉ XX, sau thất bại liên tiếp của các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp, một nỗi bi quan, thất vọng đè nặng lên tâm hồn những người Việt Nam yêu nước. Tâm lí an phận thủ thường lan rộng. Trước tình hình đó, bài thơ Lưu biệt khi xuất dương có ý nghĩa như một hồi chuông thức tỉnh lòng yêu nước, động viên mọi người đứng lên chống giặc ngoại xâm.
Trong hai câu luận, Phan Bội Châu đặt chí làm trai vào thực trạng thực tiễn của lịch sử vẻ vang đương thời :
Non sông đã chết, sống thêm nhục ,
Hiền thánh còn đâu học cũng hoài .
Lẽ nhục – vinh mà tác giả đặt ra gắn liền với sự tồn vong của quốc gia và dân tộc bản địa : Non sông đã chết, sống thêm nhục. Ý nghĩa của nó như nhau với quan điểm : Chết vinh còn hơn sống nhục trong thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu cuối thế kỉ XIX .
Câu thơ thứ 5 bày tỏ một thái độ dứt khoát, được bộc lộ bằng ngôn từ đậm khẩu khí anh hùng, bằng sự trái chiều giữa sống và chết. Đó là khí tiết cương cường, quật cường của những con người không cam chịu cuộc sống nô lệ tủi nhục. Ý thơ mới mẻ mang đặc thù cách mạng. Ở câu thứ 6, Phan Bội Châu đã thẳng thắn bày tỏ quan điểm trước một thực tiễn chua xót là ảnh hưởng tác động của nền giáo dục Nho giáo so với tình cảnh nước nhà lúc bấy giờ. Sách vở thánh hiền chẳng giúp ích được gì trong buổi nước mất nhà tan. Cho nên nếu cứ khư khư theo đuổi thì chỉ hoài công vô ích mà thôi .
Tất nhiên, Phan Bội Châu chưa trọn vẹn phủ nhận cả nền học vấn Nho giáo, nhưng đưa ra một đánh giá và nhận định như thế thì quả là táo bạo so với một người từng là đệ tử của chốn cửa Khổng sân Trình. Dũng khí và nhận thức sáng suốt đó trước hết bắt nguồn từ lòng yêu nước thiết tha và khát vọng cháy bỏng muốn tìm ra con đường đi mới để đưa nước nhà thoát khỏi cảnh nô lệ lầm than. Phan Bội Châu cho rằng trách nhiệm thiết thực trước mắt là cứu nước cứu dân, là Duy tân, tức là học hỏi những tư tưởng cách mạng mới mẻ và lạ mắt và văn minh .
Bài thơ không đơn thuần là chỉ để bày tỏ ý chí mà thực sự là một cuộc lên đường của nhân vật trữ tình :
Muốn vượt bể Đông theo cánh gió ,
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi .
Các hình ảnh kì vĩ trong hai câu kết mang tầm ngoài hành tinh : bể Đông, cánh gió, muôn trùng sóng bạc. Tất cả như hòa nhập làm một với con người trong tư thế bay lên .
Trong nguyên tác, hai câu 7 và 8 link với nhau để hoàn hảo một tứ thơ đẹp : Con người đuổi theo ngọn gió lớn qua biển Đông, cả thiên hà bát ngát Muôn lớp sóng bạc cùng bay lên ( Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi ). Tất cả tạo thành một bức tranh hoành tráng mà con người là TT được chắp cánh bởi khát vọng lớn lao, bay bổng lên trên thực tại tối tăm khắc nghiệt, lồng lộng giữa trời biển bát ngát. Bên dưới đôi cánh đại bàng đó là muôn trùng sóng bạc dâng cao, bọt tung trắng xóa, có vẻ như muốn tiếp sức cho con người bay thẳng tới chân trời mơ ước. Hình ảnh đậm chất sử thi này đã thắp sáng niềm tin và hy vọng cho một thế hệ mới trong thời đại mới .
Thực tế thì cuộc ra đi của Phan Bội Châu là một cuộc ra đi bí hiểm, tiễn đưa chỉ có vài ba chiến sỹ thân thương nhất. Dù phía trước chỉ mới le lói vài tia sáng của tham vọng, nhưng người ra đi tìm đường cứu nước vẫn hăm hở và đầy tin yêu .
Sức thuyết phục, hấp dẫn của bài thơ chính là ở ngọn lửa nhiệt tình đang bừng cháy trong lòng nhân vật trữ tình. Bài thơ đã bộc lộ hình tượng người anh hùng trong buổi lên đường xuất dương lưu biệt với tư thế kì vĩ, sánh ngang tầm ngoài hành tinh. Người anh hùng ấy ý thức rất rõ ràng về “ cái tôi công dân ” và luôn khắc khoải, day dứt trước sự tồn vong của vương quốc, dân tộc bản địa .
Bài thơ Lưu biệt khi xuất dương được viết theo bút pháp ước lệ và cường điệu, rất tương thích với mục tiêu cổ vũ, động viên. Giọng thơ vừa sâu lắng, da diết, vừa sôi sục, hào hùng, mang âm hưởng tráng ca. Nỗi đau đớn, niềm sáng sủa, nhiệt tình hành vi cùng tư tưởng cách mạng đã thổi hồn vào từng câu, từng chữ, từng hình ảnh trong bài thơ. Âm hưởng hào hùng của bài thơ có sức lay động, thức tỉnh rất lớn so với mọi người. Đây là bài thơ từ biệt mà cũng là lời lôi kéo, thúc giục lên đường. Tầm vóc bài thơ trọn vẹn tương ứng với tầm vóc của một con người được cả dân tộc bản địa ngưỡng mộ và tin cậy. Trong tác phẩm Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu ( 1925 ) tác giả Nguyễn Ái Quốc đã suy tôn Phan Bội Châu là : bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng lao vào vì độc lập được hai mươi triệu đồng bào trong vòng nô lệ tôn sùng .
Trên đây là bài văn mẫu phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương đạt điểm cao dành cho các em tham khảo. Ngoài ra, những bài văn phân tích Lưu biệt khi xuất dương hay nhất dưới đây sẽ giúp các em có thêm nhiều ý tưởng phân tích hay hơn cho bài viết của mình.
>>> Tham khảo thêm nội dung soạn bài Lưu biệt khi xuất dương (Phan Bội Châu) để hiểu rõ và chi tiết nhất những giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm mang đến cho bạn đọc.
IV. Top 5 bài văn hay phân tích nội dung bài thơ Lưu biệt khi xuất dương (Phan Bội Châu)
Dưới đây THPT Sóc Trăng đã tổng hợp list top 5 bài phân tích Lưu biệt khi xuất dương hay và không thiếu ý mà những em hoàn toàn có thể tìm hiểu thêm trước khi làm bài, cùng xem ngay nhé !
1. Phân tích Lưu biệt khi xuất dương bài mẫu số 1
Phan Bội Châu ( 1867 – 1940 ) là cái tên đẹp một thời. Chúng ta hoàn toàn có thể nói rằng trong lịch sử vẻ vang giải phóng dân tộc bản địa của nhân dân Nước Ta, trước quản trị Hồ Chí Minh, Phan Bội Châu là linh hồn của những trào lưu hoạt động giải phóng Tổ quốc khoảng chừng 25 năm đầu thế kỷ XX. Tên tuổi ông gắn liền với những tổ chức triển khai yêu nước như Hội Duy Tân, trào lưu Đông Du, Nước Ta Quang Phục hội … Tên tuổi Phan Bội Châu còn gắn liền với hàng trăm bài thơ, hàng chục cuốn sách, một số ít bài văn tế và vài ba vở tuồng chứa chan ý thức yêu nước : Phan Bội Châu câu thơ dậy sóng ( Tố Hữu ) .
Năm 1900, Phan Bội Châu đậu giải nguyên khoa thi Hương Trường Nghệ. Năm 1904, ông sáng lập ra Hội Duy Tân, một tổ chức triển khai yêu nước. Năm 1905, ông dấy lên trào lưu Đông Du. Trước lúc lên đường Đông Du, qua Trung Quốc, Nhật Bản để cầu ngoại viện với bao tham vọng tung hoành, ông đã để lại cho những chiến sỹ bài thơ Xuất dương lưu biệt. Có thể nói, bài thơ này như một mốc son chói lọi trong sự nghiệp giải phóng dân tộc bản địa và thơ văn Phan Bội Châu .
Xuất dương lưu biệt được viết bằng chữ Hán, theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, là khúc tráng ca biểu lộ tư thế, quyết tâm hăm hở, và những ý nghĩ cao cả mới mẻ của chí sĩ Phan Bội Châu trong buổi đầu xuất dương cứu nước.
Hai câu đề tuyên ngôn về chí hướng, về lẽ sống cao quý :
Sinh nam tử yếu hi kì ,
Khẳng hứa càn khôn tự chuyển đi .
Tự hào mình là đấng đàn ông thì phải sống cho ra sống, mong ước làm ra điều lạ ( tử yếu hi kì ). Suy rộng ra, là không hề sống tầm thường, không hề sống một cách thụ động để cho trời đất ( càn khôn ) tự chuyển dời một cách vô vị, nhạt nhẽo. Câu thơ biểu lộ một tư thế, một tâm thế rất đẹp về chí đàn ông, tự tin ở đức độ, năng lực của mình, muốn làm ra sự nghiệp to lớn, xoay chuyển đất trời, như ông đã nói trong một bài thơ khác :
Dang tay ôm chặt bồ kinh tế tài chính ,
Mở miệng cười tan cuộc oán thù .
Gắn câu thơ với sự nghiệp cách mạng vô cùng sôi sục của Phan Bội Châu ta mới cảm nhận được cái khẩu khí anh hùng của nhà chí sĩ vĩ đại. Đấng đàn ông muốn làm ra điều lạ ở trên đời, từng nung nấu và tâm niệm như trong một vần thơ cổ :
Mỗi phạn bất vong duy trúc bạch ,
Lập thân tối hạ thị văn chương .
( Bữa bữa những mong ghi sử sách ,
Lập thân xoáng nhất ấy văn chương )
(Tùy biên thi thoại – Viên Mai)
Đấng đàn ông muốn tạo ra sự điều lạ ở trên đời ấy có một bầu máu nóng sôi sục : Tôi được trời phú cho bầu máu nóng cũng không đến nỗi ít, lúc còn bé đọc sách của cha tôi, mỗi khi đến những chỗ nói người xưa chịu chết để thành đạo nhân, nước mắt dầm đìa rỏ xuống ướt đẫm cả giấy … ( Ngục trung thư ) .
Phần thực ý thơ được lan rộng ra, tác giả tự chứng minh và khẳng định vai trò của mình trong xã hội và trong lịch sử vẻ vang :
Ư bách niên trung tu hữu ngã ,
Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy .
Ngã là ta ; tu hữu ngã nghĩa là phải có ta trong cuộc sống một trăm năm ( bách niên trung ). Câu thơ chứng minh và khẳng định biểu lộ niềm tự hào lớn lao của kẻ sĩ yêu nước trong cảnh nước mất nhà tan. Thiên tải hậu là nghìn năm sau, là lịch sử dân tộc của quốc gia và dân tộc bản địa há lại không có ai ( để lại tên tuổi ) ư ? Hai câu 3, 4 đối nhau, lấy cái phủ định để làm điển hình nổi bật điều chứng minh và khẳng định. Đó là ý thơ thâm thúy bộc lộ vai trò cá thể trong lịch sử vẻ vang : chuẩn bị sẵn sàng gánh vác mọi nghĩa vụ và trách nhiệm mà lịch sử dân tộc phó thác. Ý tưởng đẹp này là sự thừa kế những tư tưởng vĩ đại của những vĩ nhân trong lịch sử vẻ vang :
… Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng cam lòng
( Trần Quốc Tuấn ) .
Nhân sinh tự cổ thùy vô tử ,
Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh
( Văn Thiên Tường )
Lấy cái hữu hạn bách niên của một đời người so với cái vô hạn thiên tải của lịch sử dân tộc dân tộc bản địa, Phan Bội Châu đã tạo nên một giọng thơ đĩnh đạc, hào hùng biểu lộ quyết tâm và khát vọng trong buổi lên đường. Vì thế, trên bước đường cách mạng giải phóng dân tộc bản địa, trải qua muôn vàn thử thách và nguy hại, ông vẫn quật cường, sáng sủa :
Thân ấy hãy còn, còn sự nghiệp ,
Bao nhiêu nguy hại sợ gì đâu !
(Cảm tác trong nhà ngục Quảng Đông)
Phần luận, tác giả nói về sự sống và cái chết, nói về đường công danh sự nghiệp. Đây là một sáng tạo độc đáo rất mới khi ta soi vào lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa những năm dài đen tối dưới ách thống trị của thực dân Pháp. Khi nước nhà đã chết, đã bị ngoại bang lấn chiếm, giày xéo thì thân phận dân ta chỉ là kiếp trâu ngựa, có sống cũng nhơ nhuốc nhục nhã. Trong thực trạng ấy có nấu sử sôi kinh, có chúi đầu vào con đường kinh sử cũng không có ý nghĩa. Sách vở của Thánh hiền liệu có ích gì trong sự nghiệp cứu nước cứu nhà :
Non sông đã chết sống thêm nhục ,
Thánh hiền còn đâu học cũng hoài
Phan Bội Châu đã đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên trên hết. Ông nói bằng tất cả nhiệt huyết và chân thành. Ông nhắc nhở mọi người phải đoạn tuyệt với lối học cử tử, không thể đắm chìm trong vòng hư danh, mà phải hăm hở đi tìm lí tưởng cao cả. Trong Bài ca chúc tết thanh niên viết vào dịp Tết năm 1927, cụ thiết tha kêu gọi thanh niên:
Ai hữu chí từ nay xin gắng gỏi
Xếp bút nghiên mà tu dưỡng lấy niềm tin
Đừng ham chơi, đừng ham mặc, đừng ham ăn
Dụng gan óc lên đánh tan sắt lửa
Xối máu nóng rửa vết nhơ nô lệ …
Sống như thế nào là sống đẹp. Sống như vậy mới mong tạo ra sự điều lạ ở trên đời, mới tự chứng minh và khẳng định được : Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ .
Phần kết là sự kết tinh của một hồn thơ bay bổng đượm sắc màu lãng mạn :
Nguyên trục trường phong Đông hải khứ ,
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi
Thơ văn Phan Bội Châu là thơ văn tuyên truyền, cổ vũ lòng yêu nước, lôi kéo lòng căm thù giặc. Thơ văn Phan Bội Châu sở dĩ trở thành những bài ca ái quốc vì thấm đượm xúc cảm, sục sôi nhiệt huyết, có nhiều hình tượng đẹp nói về cảm hứng yêu nước và lí tưởng anh hùng. Hai câu kết này là một ví dụ : Trường phong – ngọn gió dài, Thiêu trùng bạch lãng – ngàn lớp sóng bạc, là hai hình tượng kì vĩ. Chí khí của người chiến sỹ cách mạng được diễn đạt qua những vị ngữ : Nguyện trục ( mong theo đuổi ) và nhất tề phi ( cùng bay lên ) .
Cái khoảng trống bát ngát mà nhà chí sĩ mong vượt qua là Đông Hải. Nếu hai thanh trắc cuối câu 7 ( Đông Hải khứ ) làm cho âm điệu thắt lại, nén lại thì hai thanh bằng cuối câu 8 ( nhất tề phi ) lại làm cho âm điệu cất lên, bay lên. Âm hưởng trầm bổng ấy cũng góp thêm phần bộc lộ quyết tâm can đảm và mạnh mẽ lên đường cứu nước cùa Phan Bội Châu. Ở đây nội lực, bản lĩnh chiến đấu và khẩu khí của người chiến sỹ có sự hòa hợp, gắn bó và thống nhất. Sự nghiệp cách mạng của Phan Bội Châu đã cho hậu thế biết rõ và cảm phục điều tiên sinh đã nói ở hai câu kết .
Xuất dương lưu biệt là bài thơ tuyệt tác đầy tâm huyết. Bài thơ là tiếng nói tự hào của nhà chí sĩ giàu lòng yêu nước thương dân, dám xả thân vì sự nghiệp giải phóng dân tộc. Một giọng thơ đĩnh đạc hào hùng, tráng lệ nhất là ở hai câu kết. Bài thơ thể hiện một cách sâu sắc nhất cảm hứng yêu nước và lí tưởng anh hùng của nhà chí sĩ vĩ đại Phan Bội Châu.
2. Phân tích Lưu biệt khi xuất dương bài mẫu số 2
Những năm đầu thế kỉ XX, trong lúc đất nước Việt Nam mất đi chủ quyền, phong trào Cần Vương thất bại thì tư tưởng dân chủ tư sản đã thổi một luồng gió mới đến các thanh niên yêu nước. Họ tìm thấy những lí tưởng mới mẻ và ra đi với một niềm tin mạnh mẽ vào dân tộc. Một trong những nhà cách mạng đã có cuộc ra đi hào hùng như vậy là Phan Bội Châu. Trước khi lên đường sang Nhật Bản, ông đã viết bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương” như một lời từ biệt. Đây là một bài thơ đặc sắc trong kho tàng văn thơ của Phan Bội Châu.
“ Làm trai phải lạ ở trên đời
Há để càn khôn tự chuyển dời ”
Hai câu đầu mở ra một ý niệm mới về chí làm trai và vị thế của con người trong xã hội. Đã làm đàn ông thì phải sống thật khác thường, hiển hách, dám mưu đồ sự nghiệp, dám xoay chuyển “ càn khôn ”, dám dữ thế chủ động đương đầu với thử thách chứ không sống thụ động, tẻ nhạt và tầm thường. Con người phải chứng minh và khẳng định được vị trí của mình trong cuộc sống chứ không đầu hàng trước số phận. Cũng giống như Nguyễn Công Trứ từng dõng dạc : “ Làm trai đứng ở trong trời đất / Phải có danh gì với núi sông ”. Như vậy, Phan Bội Châu đã thể hiện một tư tưởng, một lẽ sống cao đẹp và văn minh. Từ đó tác giả ý thức :
“ Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ
Sau này muôn thuở, há không ai ? ”
Quan niệm mới đã hình thành nên ý thức cá thể gắn với một “ cái tôi ” đầy nghĩa vụ và trách nhiệm trước thời thế. Nhà thơ khẳng định chắc chắn về thiên chức cao quý, thiêng liêng của mình giữa cuộc sống, ý thức thâm thúy và nghĩa vụ và trách nhiệm lớn lao của bản thân. Không phải chỉ sống một đời sống nhạt nhòa, bình lặng mà phải sống góp sức, hiên ngang, hiển hách để ghi lại tên tuổi với hậu thế. Câu thơ thứ tư phủ định chính là để chứng minh và khẳng định dứt khoát hơn về lẽ sống của mình. Những hình ảnh thơ to lớn, kỳ vĩ như “ càn khôn ”, “ trăm năm ”, “ muôn thuở ” đã góp thêm phần làm điển hình nổi bật lên khát khao sống, góp sức của tác giả .
Không chỉ ý thức được nghĩa vụ và trách nhiệm của mình, Phan Bội Châu còn thể hiện thái độ nhất quyết của mình trước thời cuộc :
“ Non sông đã chết, sống thêm nhục
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài ”
Bằng tình yêu nước cháy bỏng và đôi mắt tinh xảo của mình, Phan Bội Châu đã nhận thức rõ hơn về tình hình quốc gia lúc bấy giờ. Lẽ vinh – nhục được đặt ra như một nỗi đau đáu của người đàn ông trước tình cảnh nước mất, nhà tan. Cũng như những nhà cách mạng khác, ông cũng trăn trở về con đường tương lai của dân tộc bản địa, phải làm thế nào để cứu được quốc gia. Ông đã tỉnh táo nhận ra thực tiễn : quốc gia mất đi chủ quyền lãnh thổ, “ hiền thánh ” cũng không hề làm gì được .
Ở câu này, bản dịch thơ chưa sát lắm so với nguyên tác. Bản nguyên tác đã nói lên thái độ dứt khoát, can đảm và mạnh mẽ của Phan Bội Châu : “ Thánh hiền đã vắng thì có đọc sách cũng ngu thôi ! ”. Không phải ông trọn vẹn mất niềm tin ở học vấn Nho giáo nhưng ông đã sáng suốt nhìn nhận được những hạn chế của nó. Đó một phần là nhờ vào sự ảnh hưởng tác động của tư tưởng dân chủ tư sản được truyền vào nước ta. Đứng trước tình hình đó, Phan Bội Châu đã dấy lên những khát vọng cuồng nhiệt, kinh khủng :
“ Muốn vượt bể Đông theo cánh gió
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi ”
Hai câu thơ cuối đã vẽ ra tư thế hiên ngang, hào hùng và không kém phần lãng mạn của người ra đi tìm đường cứu nước. Những hình ảnh thơ lớn lao, kì vĩ liên tục Open : “ bể Đông ”, “ cánh gió ”, “ muôn trùng sóng bạc ”, … đã góp thêm phần tô đẹp tư thế và khát vọng của con người buổi lên đường. Tuy nhiên, ở bản dịch thơ vẫn chưa làm điển hình nổi bật được hết vẻ đẹp của bức tranh này. “ Tiễn ra khơi ” chỉ là một cuộc tiễn đưa thông thường như bao cuộc tiễn đưa khác, “ Ngàn đợt sóng bạc cùng bay lên ” mới biểu lộ rất đầy đủ và toàn vẹn một bức tranh hoành tráng với hình tượng TT là con người, xung quanh là ngoài hành tinh to lớn cùng chắp cánh cho tham vọng của con người .
Trên thực tiễn, đây là cuộc ra đi khá lặng lẽ, bí hiểm, nhưng qua bài thơ, tác giả đã bộc lộ một tư thế rất là hiên ngang, tự tin vào tiền đồ của quốc gia. Đó được xem là một hình ảnh đẹp trong văn học, một hình ảnh vừa giàu chất sử thi lại vừa hòa quyện với cảm hứng lãng mạn .
Bài thơ được nhìn nhận là một trong những thi phẩm có sức hấp dẫn can đảm và mạnh mẽ. Không chỉ với tư tưởng và ý niệm mới mẻ và lạ mắt mà còn những nét thẩm mỹ và nghệ thuật rực rỡ. Thi phẩm được viết với thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật tương thích với việc “ nói chí ” của Phan Bội Châu. Hình ảnh thơ kỳ vĩ, lớn lao góp thêm phần lột tả toàn vẹn những khát vọng hành vi và ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm của tác giả. Giọng thơ linh động, sôi sục và can đảm và mạnh mẽ .
Như vậy, cả bài thơ đã thiết kế xây dựng được hình tượng người chí sĩ cách mạng với vẻ đẹp hào hùng lãng mạn. Bằng nhiệt huyết và tình yêu nước sâu nặng của mình, Phan Bội Châu đã không chỉ trở thành một nhà cách mạng mà còn trở thành một văn sĩ lớn của dân tộc bản địa, đáng được người đời sau tôn kính .
3. Phân tích Lưu biệt khi xuất dương bài mẫu số 3
Phan Bội Châu vốn được biết đến là một chí sĩ yêu nước, là một người lãnh đạo nhiều phong trào yêu nước. Tuy con đường mà Phan Bội Châu đang đi gặp nhiều chông gai và đến cuối cùng ông phải chịu thất bại nhưng ông vẫn là tấm gương sáng của thế hệ mai sau. Không chỉ là một người chí sĩ, Phan Bội Châu còn là một người nghệ sĩ với nhiều tác phẩm hay. Năm 1905, Hội Duy Tân của có chủ trương phong trào Đông Du, và đưa thanh niên ưu tú sang Nhật. Việc này vừa nhằm mục đích chuẩn bị lực lượng nòng cốt cho cách mạng, vừa nhằm mục đích tranh thủ sự giúp đỡ của các thế lực bên ngoài. Ngày trước khi lên đường, Phan Bội Châu đã làm bài thơ Lưu biệt khi xuất dương để bày tỏ quan điểm và cảm xúc của mình đối với những người đồng chí, đồng đội.
Trong bài thơ Xuất dương khi lưu biệt, Phan Bội Châu đã sử dụng ngôn ngữ thơ giàu sức lay động. Người chí sĩ cách mạng hiện lên trong thơ mang một vẻ đẹp vừa lãng mạn, vừa hào hùng. Trong buổi ra đi tìm đường cứu nước, những tư tưởng mới mẻ, táo bạo của nhà chí sĩ cách mạng được thể hiện một cách cháy bỏng. Mở đầu bài thơ, Phan Bội Châu đã khẳng định chí làm trai ở trong trời đất:
Làm trai phải lạ ở trên đời
Há để càn khôn tự chuyển dời
Trước đây, Nguyễn Công Trứ cũng đã từng nói về chí làm trai rằng đã làm trai ở trong trời đất thì phải có danh gì với núi sông. Giờ đây, Phan Bội Châu cũng nói về chí làm trai nhưng viết theo một cách khác mới lạ hơn. Đó chính là làm trai thì phải làm ra được điều lạ ở trên đời. Điều lạ ở đây hoàn toàn có thể hiểu là đứng lên chống lại quân địch. Làm trai thì phải dữ thế chủ động chứ không nên bị động để số phận cuộc sống mình cho trời đất xoay chuyển. Đó là một lời thuyết phục thế hệ trẻ phải biết táo bạo và kinh khủng hơn nữa. Chí làm trai của Phan Bội Châu đã vượt qua cái mộng sự nghiệp lâu nay là gắn với tam cương, ngũ thường của Nho giáo. Chí làm trai của Phan Bội Châu vươn tới lí tưởng xã hội to lớn và cao quý .
Một phần cảm hứng ấy có lẽ rằng cũng xuất phát từ lý tưởng trí quân, trạch dân của nhà Nho thuở trước nhưng vì mang đặc thù cách mạng nên tư tưởng trở nên tân tiến hơn. Đúng như tự nhiên, con tạo xoay vần là lẽ tự nhiên nhưng Phan Bội Châu không gật đầu điều đó. Ông muốn xoay chuyển cả càn khôn chứ không để nó tự chuyển vần. Điều này đồng nghĩa tương quan với việc Phan Bội Châu không gật đầu khuất phục số phận hay thực trạng .
Sang đến hai câu thực, nhà thơ ý thức rõ về nghĩa vụ và trách nhiệm của mình trước lịch sử vẻ vang, trước vận mệnh của quốc gia :
Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ
Sau này muôn thuở há không ai
Không chỉ đơn thuần là xác nhận sự xuất hiện của nhân vật trữ tình ở trên đời mà câu thơ thứ ba còn hàm chứa một tâm niệm đó là sự hiện hữu của tác giả trên đời không phải điều ngẫu nhiên. Chính từ ý thức đó, nhà thơ tự thấy bản thân cần phải làm những điều có ích do tại sau này, chắc cũng sẽ có người tiếp nối đuôi nhau con đường mà mình đã đi .
Cái chí làm trai không chỉ là cái lý tưởng tâm lý ở trong lòng tác giả mà nó được tác giả đặt vào trong thực trạng trong thực tiễn của lịch sử vẻ vang :
Non sông đã chết sống thêm nhục
Hiền thánh còn đâu học cũng hoài
Ở mỗi thời, có lẽ rằng chí làm trai mỗi khác. Nếu như ở thời bình, chí làm trai là thi đỗ, làm quan thì thời chiến, sự nghiệp học tập, theo đuổi hiền thánh không còn đúng nữa. Nếu quốc gia lâm nguy, rơi vào tay giặc thì việc học tập nào có ích gì. Non sông mà không còn thì sống chỉ thêm nhục. Đó là lý tưởng của con người thời đại. Đối với Phan Bội Châu, việc giờ đây là phải đánh đuổi được giặc thù. Hai câu thơ cuối đã biểu lộ được khát vọng muốn vươn ra biển lớn của nhà thơ :
Muốn vượt biển Đông theo cánh gió
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi
Hình ảnh trong hai câu thơ mang tầm ngoài hành tinh, nó khiến cho ý chí của tác giả trở nên lớn lao hơn, kì vĩ hơn. Tất cả mọi thứ cứ như hòa nhập lại và cùng nhau thăng hoa .
Bài thơ Lưu biệt khi xuất dương đã có sức lay động lòng người, khích lệ tinh thần tướng sĩ lúc bấy giờ. Đây xứng đáng là một kiệt tác mà không chỉ thế hệ trước, cả thế hệ chúng ta, thế hệ sau này cũng đều rút ra được bài học cho riêng mình.
4. Phân tích Lưu biệt khi xuất dương bài mẫu số 4
Phan Bội Châu được đánh giá chính là một trong những văn sĩ đã khơi dòng chảy cho loại văn chương trữ tình – chính trị. Có thể nhận thấy được ở thơ Phan Bội Châu luôn luôn thể hiện một bầu nhiệt huyết, thơ ông luôn sục sôi của một người mà có được lí tưởng duy nhất cao đẹp. Đó chính là giành lại độc lập tự do cho dân tộc. Nhắc đến Phan Bội Châu người ta không quên tác phẩm Lưu biệt khi xuất dương.
Hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương” đó là vào năm1904, khi mà người chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu đã cùng các đồng chí của mình lập ra Duy Tân hội. Thế rồi cũng sau đó một năm vào năm 1905 lúc này thì hội chủ trương phong trào Đông Du để có thể đưa thanh niên ưu tú nhất sang Nhật Bản học tập để có thể học hỏi cũng như chuẩn bị lực lượng nòng cốt cho chính nền cách mạng nước ta lúc này đây đồng thời cũng tranh thủ sự giúp đỡ của các thế lực bên ngoài. Thế rồi cũng chính trước lúc lên đường thì Phan Bội Châu đã sáng tác bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương” để từ giã bạn bè.
Đọc tác phẩm người đọc thấy được sáng tác chất chứa một giọng thơ đầy sôi sục, đầy hào khí. Hơn hết Lưu biệt khi xuất dương được sáng tác ra như đã biểu lộ được ý thức chung của thời đại. Và chính niềm tin này cũng đã thổi vào không khí cách mạng đầu thế kỉ XX của nước nhà một luồng sinh khí mới. Chính điều này có ý nghĩa rất lớn lao vào thời đại nước nhà lúc đó :
Làm trai thì phải lạ ở trên đời ,
Há để càn khôn tự chuyển dời .
Không thể phủ nhận được với hai câu thơ trên như đã bộc lộ một lí tưởng đẹp của con người và tác giả như muốn nhấn mạnh vấn đề ở đây đó là một trang đàn ông. Con người tất cả chúng ta cũng phải làm chủ bước tiến của lịch sử vẻ vang mỗi người như cũng lại phải tích cực tham gia vào sự hoạt động của thế sự. Từ xưa cho đến nay thì chí “ Làm trai ” luôn được coi trọng, nó cũng chính là sự khẳng định chắc chắn chí khí của người trẻ tuổi nói chung. Cũng chính từ chân dung nhân vật trữ tình trong bài Lưu biệt khi xuất dương đã như hiện lên khá rõ qua hai câu đề tiên phong thôi .
Phan Bội Châu cũng đã thiết kế xây dựng lên nhân vật trữ tình luôn ý thức được tránh nhiệm của chính mình để hoàn toàn có thể gánh vác trách nhiệm như thật lớn lao. Con người mà Phan Bội Châu thiết kế xây dựng lên, muốn nhắc đến chính là việc phải đương đầu với càn khôn cũng như thiên hà to lớn để hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định :
Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ ,
Sau này muôn thuở, há không ai ?
Đây cũng chính là một lời chứng minh và khẳng định dứt khoát, đầy khí phách về chính sức mạnh của con người trước càn khôn của vạn vật thiên nhiên. Dường như cũng chính cái ý thức về cái “ Tôi ” ở đây cũng đã được tác giả tận dụng triệt đó chính là bằng cách tạo cho nhân vật có thế đứng như thật đặc biệt quan trọng. Ở đây trọn vẹn không phải là cái “ tôi ” bi quan hay cực đoan như ở một số ít nhà thơ mới Open sau này mà nó còn chính là một sự khẳng định chắc chắn về nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi người và nhất là một trang đàn ông .
Câu thơ như một lời giục giã đanh thép, như thử thách về ý thức đấu tranh của con người. Thông qua đó thì thấy được hình ảnh một người lãnh tụ đầy hiệt huyết – Phan Bội hâu cũng đã có ý thức lôi kéo mọi người để cùng góp sức tranh đấu để bảo vệ quốc gia. Sau khi đã khẳng định chắc chắn được chí đàn ông thì cũng nói đến nghĩa vụ và trách nhiệm của mỗi người với nhân cách thật cao đẹp của những nhà Nho :
Non sông đã chết sống thêm nhục ,
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài
Chúng ta đọc đến hai câu luận vẫn liên tục được viết dưới hình thức đối ngẫu thực sự quen thuộc của thơ cổ xưa. Với thể thơ nó cũng vừa khẳng định chắc chắn khí tiết vừa là quyết tâm của người chiến sỹ. Thực sự hoàn toàn có thể nói rằng ngay trong thời đại đó của quốc gia thì việc ra đi tìm đường cứu nước là lí tưởng đúng đắn. Bởi khi dân tộc bản địa đã mất tự do, cũng như bị xâm lăng thì sự ra đi tìm đường cứu nước là một lý tưởng của thời đại. Câu thơ không hề có ý chê bai chuyện đọc sách thánh hiền mà lại có ý như khuyên con người phải có nhận định và đánh giá thật đúng đắn về đạo sách thánh hiền ở đời chứ không phải cứ đọc sách thánh hiền mà bỏ mặc mọi thứ .
Không chỉ vậy mà câu thơ lại như nói lên được cả nỗi xót xa của nhà thơ khi quốc gia bị thực dân Pháp xâm lược. Thực dân Pháp mang đến nước ta nền văn hóa truyền thống phương Tây theo rất nhiều xu thế mới lạ như cũng lại có những rác rưởi cần phải tiêu diệt. Tất cả những điều đó cũng đã gây lên sự trộn lẫn thật ghê gớm về đạo đức cũng như luân lý xã hội .
Muốn vượt bể đông theo cánh gió ,
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi .
Hai câu thơ trên với khí thế ra đi khi nào cũng phải thật hùng dũng và đầy quyết tâm đồng thời cũng thật tràn ngập sức mạnh. Dễ dàng hoàn toàn có thể nhận thấy được câu thơ sau cuối của bài “ Lưu biệt khi xuất dương ” có vẻ như đã khẳng định chắc chắn bầu nhiệt huyết đang sục sôi của người ra đi. Người ra đi luôn luôn hướng về phía ( nước Nhật ) người ra đi cũng chính với một quyết tâm thật cao .
Tinh thần chí làm trai như biểu lộ rõ ràng nhất chính là “ nhất tề phi ”. Thực sự bài thơ hào hùng, lãng mạn nó có vẻ như cũng lại đã bộc lộ được tư thế ra đi đầy khí phách của con người trong thời đại mới. Hơn hết chính người ra đi đã gửi gắm vào đó biết bao nhiêu hy vọng vào chính con đường mà mình đã chọn .
“ Lưu biệt khi xuất dương ” cũng chính là khúc tráng ca của một thời đại đau thương nhưng đáng tự hào của dân tộc bản địa Nước Ta. Đồng thời cũng chính là tấm gương sáng ngời muôn thủa để người đời sau soi mình. Hơn hết đó là khẳng định chắc chắn tình yêu quốc gia tha thiết và thôi thúc ý thức chiến đấu và bảo vệ nước nhà quốc gia .
5. Phân tích Lưu biệt khi xuất dương bài mẫu số 5
Phan Bội Châu được nhắc đến là người đầu tiên trong lịch sử Việt Nam có ý thức dùng văn chương để vận động, tuyên truyền cách mạng. Ông cũng chính là người khơi dòng cho loại văn chương trữ tình chính trị. Trong đó, bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương” là một tác phẩm tiêu biểu.
Đây là bài thơ được viết trong bữa cơm ngày Tết mà Phan Bội Châu đã tổ chức triển khai ở nhà mình để chia tay với những bạn hữu, chiến sỹ trước lúc lên đường sang Nhật Bản năm 1905. “ Lưu biệt khi xuất dương ” đã bộc lộ ý tưởng sáng tạo lớn lao, mới mẻ và lạ mắt đầy nghĩa vụ và trách nhiệm của tác giả, biểu lộ niềm hăm hở, quyết tâm cao độ trong buổi đầu vượt biển đi ra quốc tế để “ mưu sự phục quốc ” .
Chí làm trai đã được nhắc đến trong văn học từ thời xa xưa nhưng đặc biệt được đề cao ở thời kì chế độ phong kiến, thời kì đạo Nho phát triển mạnh mẽ. Nam nhi phải có công danh, sự nghiệp thì mới đáng làm trai. Chẳng vậy mà trong bài thơ “Tỏ lòng“, Phạm Ngũ Lão đã viết:
“ Công danh nam tử còn vương nợ
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu ”
Hay Nguyễn Công Trứ cũng từng viết :
“ Chí làm trai nam, bắc, tây, đông
Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể ” .
Muốn trở thành bậc đàn ông được mọi người công nhận thì phải biết phấn đấu, lập được công trạng, có được danh vọng, có sức vóc “ vẫy vùng ” khắp bốn bể để chứng tỏ năng lực, bản lĩnh của bản thân. Kế thừa tư tưởng ấy của Nho giáo, Phan Bội Châu đã đưa ra một quan điểm về chí làm trai như một tuyên ngôn đầy khí thế :
“ Sinh vi nam tử yếu hi kỳ ,
Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di ” .
( Làm trai phải lạ ở trên đời
Há để càn khôn tự chuyển dời )
Trước hết, ông cho rằng, làm trai phải “ lạ ”, có nghĩa là phải sống khác mọi người, không được giống với bất kể ai để tạo nên điểm riêng không liên quan gì đến nhau. “ Lạ ” cũng có nghĩa là điều khác thường, hiển hách, xoay chuyển cả trời đất. Đó là lối sống dữ thế chủ động, không chùn bước, nản chí để mặc cho thực trạng chi phối mà phải có bản lĩnh để chi phối thực trạng. Nhân vật trữ tình dám đương đầu với càn khôn, đất trời, ngoài hành tinh để tự khẳng định chắc chắn bản thân, phấn đấu đạt được giấc mộng sự nghiệp .
Phan Bội Châu ôm ấp khát vọng xoay chuyển được càn khôn chứ không để “ càn khôn tự chuyển dời ”. Ông không đầu hàng, khuất phục trước số phận, thực trạng mà dùng chính năng lực của mình để biến hóa thực trạng. Có thể nói, chí làm trai của ông là chí làm trai của một đấng đàn ông hiên ngang trong ngoài hành tinh, dám ngạo nghễ và thử thách với trời đất. Con người mang tầm vóc lớn lao, tầm vóc ngoài hành tinh ấy luôn mang trong mình ý thức, nghĩa vụ và trách nhiệm của cá thể trước thời cuộc :
“ Ư bách niên trung tu hữu ngã ,
Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy ”
( Trong khoảng chừng trăm năm cần có tớ
Sau này muôn thuở, há không ai ? )
Trong cuộc sống trăm năm hữu hạn, Phan Bội Châu muốn góp sức sức mình cho quốc gia, làm ra những công trạng khác thường, lớn lao để xứng danh làm một đàn ông lưu danh vào thiên cổ ngàn năm. Tác giả đã tự chứng minh và khẳng định bản thân mình, đây là cái tôi mang đầy nghĩa vụ và trách nhiệm, dữ thế chủ động tích cực chứ không phải cái tôi vị kỉ, chỉ biết lo nghĩ cho quyền lợi của cá thể .
Ở hai câu thực có sự đối nhau hài hòa giữa sự vô hạn của thời hạn và sự hữu hạn của đời người, Phan Bội Châu dùng cái phủ định để làm nền, làm điển hình nổi bật lên điều ông chứng minh và khẳng định. Ông muốn làm những điều khác thường, lưu lại tên tuổi của mình trong sử sách để không hổ thẹn với chí làm trai mà mình đã lấy làm lí tưởng sống. Cống hiến cho đời vừa là nghĩa vụ và trách nhiệm vừa là nghĩa vụ và trách nhiệm của bậc trượng phu .
Trong một trăm năm hữu hạn ấy, người đàn ông phải triển khai được chí làm trai và cũng trong ngàn năm sau đó phải để lại được tiếng thơm cho đời. Hai câu thơ như lời thúc giục khơi dậy ý thức lao vào vì nghĩa lớn của con người, đặc biệt quan trọng là những người trẻ tuổi trai tráng phải góp rất là mình vào công cuộc cứu nước, tìm ra hướng đi mới cho dân tộc bản địa. Gắn với thực trạng thực tại của quốc gia, Phan Bội Châu đã nêu lên nghĩa vụ và trách nhiệm mà người đàn ông cần có so với vận mệnh dân tộc bản địa :
“ Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế ,
Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si ” !
( Non sông đã chết, sống thêm nhục ,
Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài ! )
Đất nước bị xâm lược, giang sơn cũng không còn nữa thì ta có sống cũng chỉ chuốc lấy sự nhục nhã, ê chề. Sách vở, người có tri thức cũng trở thành không có ý nghĩa khi chủ quyền lãnh thổ quốc gia bị xâm phạm. Nhiệm vụ giải phóng dân tộc bản địa được ông đặt lên số 1 bởi ông ý thức được thời cuộc. Sách vở cũng không có ý nghĩa gì khi nước mất nhà tan. Việc làm quan trọng và thiết thực nhất lúc bấy giờ là tìm được con đường, hướng đi cho quốc gia để thoát khỏi sự xâm lược, bóc lột của thực dân Pháp .
Phan Bội Châu là một người yêu nước và ông cũng mong rằng trào lưu Đông du do mình chỉ huy sẽ gặt hái được nhiều thành quả giúp ích cho nước nhà. Bên cạnh đó, hai câu luận cũng có ý nghĩa thức tỉnh những con người có tấm lòng yêu nước. Đây cũng là lúc để họ xoay chuyển càn khôn, xoay chuyển cục diện, tình hình của dân tộc bản địa. Hai câu kết của bài thơ đã bộc lộ khí thế, sự quyết tâm cao độ trên con đường cứu nước mà mình đã chọn của người chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu :
“ Nguyện trục trường phong Đông hải khứ ,
Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi ” .
( Muốn vượt bể Đông theo cánh gió ,
Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi. )
Ông có khát vọng lớn lao muốn đuổi theo ngọn gió dài đi qua biển Đông. Khát khao đó bộc lộ ý chí, khát vọng hành vi và tư thế của nhân vật trữ tình. Con người muốn bay lên cùng cơn gió để bắt kịp thời đại. “ Bể đông ”, “ cánh gió ”, “ sóng bạc ” là những hình ảnh thơ kì vĩ, hào hùng ẩn dụ cho khát vọng vượt lên hiện thực tăm tối để tìm đường cứu nước của Phan Bội Châu .
Tác giả “ nguyện ” vì lí tưởng cao đẹp mà vượt qua tổng thể những gian khó, thử thách để chạm được đích đến, triển khai xong chí làm trai của bậc đàn ông ở đời. Bản dịch thơ của Tôn Quang Phiệt tuy chưa dịch sát nghĩa của từ “ nhất tề phi ” nhưng cũng đã phần nào biểu lộ sức mạnh, lòng yêu nước tràn trề nhiệt huyết và ý thức chiến đấu sục sôi của tác giả .
Trong toàn cảnh của thời đại mới, con người cần phải có những tư tưởng hành vi bắt kịp thời đại, có như vậy mới tìm ra được con đường cứu nước đúng đắn, mang lại sự tự do cho dân tộc bản địa. Và với Phan Bội Châu, con đường mới của ông là con đường sang Nhật Bản để học tập, sẵn sàng chuẩn bị lực lượng hùng mạnh để chớp lấy thời cơ giành lại nền độc lập cho nước nhà .
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật có giọng điệu hào hùng, tràn trề tận tâm có sức mạnh lay động can đảm và mạnh mẽ đến những người trẻ tuổi yêu nước. “ Lưu biệt khi xuất dương ” đã khắc họa tâm thế, khát khao ra đi tìm đường cứu nước của một nhà cách mạng đầu thế kỉ XX. Nhân vật trữ tình mang một vẻ đẹp mới mẻ và lạ mắt, tràn trề khí thế của thời đại .
V. Kiến thức lan rộng ra bài Lưu biệt khi xuất dương
1. Hoàn cảnh sáng tác bài Lưu biệt khi xuất dương
– Năm 1905, trước lúc lên đường sang Nhật Bản, Phan Bội Châu làm bài thơ này để từ giã bạn hữu, chiến sỹ. Lúc này, quốc gia đã mất chủ quyền lãnh thổ, tiếng mõ Cần Vương đã tắt. Tình hình đó đặt ra trước mắt những nhà yêu nước một thắc mắc lớn, đầy day dứt : cứu nước bằng con đường nào ?
2. Sơ đồ tư duy phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương
Nói về chí làm trai, có rất nhiều tác phẩm hay bộc lộ những quan điểm khác nhau về lí tưởng anh hùng cách mạng của phận nam nhi. Tuy nhiên khi phân tích bài Lưu biệt khi xuất dương ta nhận thấy một quan điểm, cái nhìn thật mới mẻ về chí làm trai của Phan Bội Châu.
Tham khảo thêm những bài văn mẫu lớp 11 khác do THPT Sóc Trăng sưu tầm và tuyển chọn tại địa chỉ trung học phổ thông Sóc Trăng. Chúc những bạn học tốt và đạt điểm trên cao !
Phân tích Lưu biệt khi xuất dương đơn giản hơn với hướng dẫn dàn ý chi tiết và tuyển chọn những bài văn hay phân tích bài thơ Lưu biệt khi xuất dương (Xuất dương lưu biệt) của Phan Bội Châu.
Đăng bởi : trung học phổ thông Sóc Trăng
Chuyên mục : Giáo dục đào tạo
Source: https://tbdn.com.vn
Category: Văn học
