Phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm | Phân tích bài thơ Nhàn | Văn mẫu 10

Để bài văn phân tích bài thơ Nhàn của bạn được trôi chảy, hấp dẫn và không bị thiếu ý, đừng do dự mà không xem ngay những gợi ý cách làm, dàn ý chi tiết phân tích nội dung bài thơ Nhàn do Đọc Tài Liệu tổng hợp và biên soạn dưới đây:

• Hướng dẫn phân tích đề (phân tích yêu cầu đề, xác lập luận điểm)
• Dàn ý phân tích bài Nhàn chi tiết
• 4 bài văn phân tích Nhàn hay dùng đọc tham khảo

Cùng tìm hiểu thêm ngay …

I. Hướng dẫn phân tích bài thơ Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm)

1. Phân tích yêu cầu đề bài

– Yêu cầu nội dung : phân tích nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của bài thơ Nhàn .

– Phạm vi tư liệu, dẫn chứng: các câu, từ ngữ, chi tiết tiêu biểu trong bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm.

– Phương pháp lập luận chính : Phân tích .

2. Luận điểm phân tích bài Nhàn

– Luận điểm 1: Hoàn cảnh sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm.

– Luận điểm 2: Quan niệm sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm.

– Luận điểm 3: Cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở chốn quê nhà.

– Luận điểm 4: Triết lí sống nhàn, vẻ đẹp nhân cách của nhà thơ.

    Cùng bắt đầu bài văn phân tích Nhàn của mình ngay bây giờ với những gợi ý làm bài sau đây do Đọc Tài Liệu tổng hợp và biên soạn.

II. Giới thiệu tác giả, tác phẩm

1. Tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm

– Nguyễn Bỉnh Khiêm ( 1491 – 1585 ) hiệu là Bạch Vân am cư sĩ, được những môn sinh tôn là Tuyết Giang phu tử, là một trong những nhân vật có tác động ảnh hưởng nhất của lịch sử dân tộc cũng như văn hóa truyền thống Nước Ta trong thế kỷ 16 .- Quê ở làng Trung An, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Thành Phố Hải Dương ( nay thuộc huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng Đất Cảng )- Sinh ra trong mái ấm gia đình có cha mẹ nổi tiếng học rộng, được giáo dục cẩn trọng về nhân cách và kĩ năng từ nhỏ nên ” mưu trí khác thường, chưa đến một tuổi đã nói sõi ” .- Lớn lên trở thành học trò xuất sắc của bảng nhãn Lương Đắc Bằng ở làng Lạch Triều ( thuộc huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa thời nay ) nổi danh trong giới sĩ phu đương thời .- Ông đã bỏ lỡ đến 9 kì đại khoa và đậu Trạng Nguyên năm 1535 ( năm 45 tuổi ) vì không muốn đi lại vết xe cũ của người thầy Lương Đắc Bằng .- Ông được biết đến nhiều vì tư cách đạo đức, tài thơ văn cũng như tài tiên tri những tiến triển của lịch sử vẻ vang Nước Ta .- Nguyễn Bỉnh Khiêm mất năm 1585 ở tuổi 95. Ông để lại rất nhiều sáng tác thơ văn bằng cả chữ Nôm và chữ Hán, văn bia ( bi ký ), những tập sấm ký Nôm .

2. Bài thơ Nhàn

– “Nhàn” là bài thơ Nôm số 73 trong Bạch Vân quốc ngữ thi

– Nội dung : Bài thơ là lời tâm sự nhẹ nhàng, thâm trầm, thâm thúy về ý niệm sống nhàn của tác giả là hòa hợp với vạn vật thiên nhiên, coi thường danh lợi, luôn giữ cốt cách thanh cao trong mọi thực trạng của đời sống .- Bố cục 4 phần ( đề – thực – luận – kết ) :+ Hai câu đề : Hoàn cảnh sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm+ Hai câu thực : Quan niệm sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm+ Hai câu luận : Cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở chốn quê nhà+ Hai câu kết : Triết lí sống nhàn .

– Hoàn cảnh sáng tác: Nguyễn Bỉnh Khiêm bấy giờ chán ghét cảnh quan trường và về quê ở ẩn. Ở đây ông có một cuộc sống an nhiên tự tại tránh xa những bon chen thị phi của chốn quan trường. Bài thơ này để thể hiện quan điểm và dại khôn ở đời. Nhan đề do người đời sau đặt.

III. Dàn ý chi tiết cụ thể phân tích Nhàn

1. Mở bài phân tích bài Nhàn

– Giới thiệu tác giả, tác phẩm :+ Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ lớn, đa tài của văn học dân tộc bản địa với phong thái thơ mang đậm tính triết lí, giáo huấn, tâm lý, trăn trở về đời sống con người .

+ Bài thơ Nhàn là bài thơ Nôm nổi tiếng của Nguyễn Bỉnh Khiêm nói về cuộc sống thanh nhàn nơi thôn dã, thể hiện rõ quan niệm sống của tác giả.

2. Thân bài phân tích bài thơ Nhàn

* Khái quát về bài thơ Nhàn

– Hoàn cảnh sáng tác :+ “ Nhàn ” là bài thơ Nôm số 73 trong Bạch Vân quốc ngữ thi của Nguyễn Bỉnh Khiêm được làm khi tác giả cáo quan về ở ẩn vì chán ghét cảnh quan trường tất bật và đầy thị phi .- Giá trị nội dung : Bài thơ như lời tâm sự thâm trầm, thâm thúy, chứng minh và khẳng định ý niệm sống nhàn là hòa hợp với vạn vật thiên nhiên, coi thường danh lợi, luôn giữ cốt cách thanh cao trong mọi thực trạng của đời sống .

* Luận điểm 1: Hoàn cảnh sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm (2 câu đề)

– điệp số từ ” một ” : một mình, một mình- mai, cuốc, cần câu : những đồ vật quen thuộc, đơn thuần, thô sơ của người dân lao động dùng để đào đất, xới đất, câu cá .-> Hình ảnh người nông dân đang điểm lại công cụ thao tác của mình và mọi thứ đã chuẩn bị sẵn sàng, dù một mình nhưng tác giả vẫn vui mừng .- “ Thơ thẩn ” : từ tốn, tự tại, chú ý, tỉ mẩn- “ dầu ai ” : mặc cho ai-> Sự độc lạ trong sở trường thích nghi, lối sống của tác giả : Mặc cho ai có cách vui thú nào, ta cứ thơ thẩn giữa cuộc sống này, sống theo cách riêng của ta, thư thả, thảnh thơi .=> Cụ Trạng trở về sống giữa chốn thôn quê để hòa hợp với tự nhiên như một lão nông chi điền nghèo khó nhưng an nhàn, thanh thản .

* Luận điểm 2: Quan niệm sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm (2 câu thực)

– Nghệ thuật đối : ” ta ” với ” người “, ” khôn ” với ” dại “, ” vắng vẻ ” với ” lao xao ” -> sự trái chiều về cách chọn nơi sống, niềm vui của Nguyễn Bỉnh Khiêm với người đời .+ “ Nơi vắng vẻ ” : nơi tĩnh tại của vạn vật thiên nhiên, nơi tâm hồn tìm thấy sự thảnh thơi .+ “ Chốn lao xao ” : nơi quan trường, chốn giành giật tư lợi, sang trọng và quý phái, sinh động ngựa xe, quyền quý và cao sang, kẻ hầu người hạ, tất bật, luồn lọt, hãm hại nhau .-> Ông tự nhận mình là dại, cho người là khôn nhưng thực ra đó là cách nói ngược, hàm ý-> Theo tác giả, dại thực ra là khôn bởi ở nơi quê mùa con người mới được sống an nhiên, thanh thản. Khôn thực ra là dại bởi chốn quan trường con người không được sống là chính mình .=> Cách nói ngầm dại khôn của Nguyễn Bỉnh Khiêm xuất phát từ trí tuệ, biểu lộ sự tự tin đầy bản lĩnh của Nguyễn Bỉnh Khiêm .=> Quan niệm sống “ lánh đục tìm trong ” .

* Luận điểm 3: Cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở chốn quê nhà (2 câu luận)

– ” măng trúc “, ” giá ” : những thức ăn ” cây nhà lá vườn ” dân dã quen thuộc do chính tác giả làm ra .- ” tắm hồ sen “, ” tắm ao ” : tác giả cũng tắm hồ, tắm ao như bao người dân quê .-> Sự giản dị, đạm bạc trong nhà hàng siêu thị và hoạt động và sinh hoạt, có sự gắn bó, hòa quyện giữa con người với vạn vật thiên nhiên .- Sự Open của bốn mùa : xuân, hạ, thu, đông

=> Sự hài lòng với cuộc sống giản dị, đạm bạc mà thanh cao, tự do, thoải mái, hòa quyện với thiên nhiên suốt 4 mùa của tác giả.

* Luận điểm 4: Triết lí sống nhàn, vẻ đẹp nhân cách của nhà thơ (2 câu kết)

– Điển tích giấc mộng đêm hè của Thuần Vu Phần -> giàu sang chỉ là một giấc chiêm bao .- “ nhìn xem ” : một thế đứng cao hơn, có vẻ như đã tiên liệu ngay từ khi chọn lối sống của một người tự cho mình là “ dại ” -> Cái nhìn của một bậc đại nhân đại trí, ông nhìn giàu sang bằng ánh mắt coi thường, khinh bỉ, không đáng để ông tâm lý, bận tâm tới .=> Tác giả tìm đến rượu để say để chiêm bao và để nhận ra rằng đời sống công danh sự nghiệp phong phú chỉ như một giấc mơ dưới gốc cây hòe thoảng qua không có ý nghĩa, cái vĩnh hằng không bao giờ thay đổi còn mãi với thời hạn là chính là vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên và vẻ đẹp nhân cách của con người .=> Quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là sống hòa hợp với vạn vật thiên nhiên, xa lánh những vinh quang quyền quý và cao sang thoát khỏi vòng danh lợi với tâm hồn thanh thản, thư thái .

3. Kết bài phân tích bài thơ Nhàn

– Khái quát giá trị nội dung, thẩm mỹ và nghệ thuật của bài thơ :+ Nội dung : Bài thơ như lời tâm sự thâm trầm, thâm thúy, khẳng định chắc chắn ý niệm sống nhàn là hòa hợp với vạn vật thiên nhiên, coi thường danh lợi, luôn giữ cốt cách thanh cao trong mọi thực trạng của đời sống .+ Đặc sắc nghệ thuật và thẩm mỹ : Thể thơ thất ngôn bát cú ; từ láy được sử dụng linh động ; hình ảnh gắn bó với đời sống nhân dân ; sử dụng phép đối, điển cố ; ngôn từ mộc mạc, tự nhiên mà giàu tính triết lí ; nhịp thơ chậm rãi, nhẹ nhàng .>> > Xem thêm những mẫu dàn ý phân tích bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

III. Top 6 bài văn hay phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

Phân tích bài thơ Nhàn đã có rất nhiều bài văn hay và thâm thúy, dưới đây là tuyển tập 1 số ít bài tiêu biểu vượt trội và đạt điểm trên cao trong số đó những em hoàn toàn có thể đọc tìm hiểu thêm để nắm vững cách làm .

1. Phân tích bài Nhàn – Mẫu số 1

Nguyễn Bỉnh Khiêm là người có học vấn uyên thâm, từng làm quan nhưng vì cảnh quan trường nhiều bất công nên ông đã cáo quan về ở ẩn; sống cuộc sống an nhàn, thảnh thơi. Ông còn được biết đến là nhà thơ nổi tiếng với hai tập thơ tiếng Hán “Bạch Vân am thi tập” và tập thơ tiếng Nôm “Bạch Vân quốc ngữ thi”. Bài thơ “Nhàn“ được rút trong tập thơ “Bạch Vân quốc ngữ thi”. Bài thơ được viết bằng thể thất ngôn bát cú đường luật, là tiếng lòng của Nguyễn Bỉnh Khiêm về một cuộc sống nhiều niềm vui, an nhàn và thanh thản nơi đồng quê.

Xuyên suốt bài thơ là tâm hồn tràn ngập niềm vui và sự thanh tịnh trong tâm hồn tác giả. Có thể xem đây là điểm nhấn, là niềm tin chủ yếu của bài thơ. Chỉ với 8 câu thơ Đường luật nhưng Nguyễn Bỉnh Khiêm đã mang đến cho người đọc một đời sống an nhàn nơi đồng quê dịu dàng êm ả .Mở đầu bài thơ là hai câu thơ đề rất mộc mạc :Một mai một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nàoVới phép lặp “ một ” – “ một ” đã vẽ lên trước mắt người đọc một khung cảnh bình dị, đơn sơ nơi quê nghèo, dù một mình nhưng không hề đơn độc. Hai câu thơ toát lên sự thanh tịnh của tâm hồn và êm đềm của vạn vật thiên nhiên ở vùng quê Bắc Bộ. “ Một cuốc ”, “ một cần câu ” gợi lên sự bình dị, mộc mạc của một người nông dân chất phác. Hình ảnh Nguyễn Bỉnh Khiêm hiện lên là một lão nông an nhàn, thảnh thơi với nụ cười thanh nhã là câu cá và làm vườn. Đây hoàn toàn có thể nói là đời sống đáng mơ ước của rất nhiều người ở thời kỳ phong kiến rất lâu rồi nhưng không phải ai cũng hoàn toàn có thể dứt bỏ được chốn quan trường về với đồng quê như thế này. Động từ “ thơ thẩn ” ở câu thơ thứ hai đã tạo nên nhịp điệu khoan thai, êm ái cho người đọc. Dù ngoài kia người ta vui tươi nơi chốn đông người thì Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn mặc kệ, vẫn bỏ mặc để “ an phận ” với đời sống của mình hiện tại. Cuộc sống của ông khiến nhiều người ngưỡng mộ .Đến hai câu thơ thực tiếp theo càng khắc họa rõ nét hơn chân dung của “ lão nông Nguyễn Bỉnh Khiêm ” .Ta dại ta tìm nơi vắng vẻNgười khôn người đến chốn lao xaoĐây hoàn toàn có thể xem là tuyên ngôn sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm những năm tháng sau khi cáo quan về ở ẩn. Ông tự nhận mình “ dại ” khi tìm nơi vắng vẻ đến sống, nhưng đây là cái “ dại ” khiến nhiều người ghen tỵ và ngưỡng mộ. Ông rất khôn khéo trong việc dùng từ ngữ độc lạ, lột tả được hết phong thái của ông. Ông bảo rằng những người chọn chốn quan trường là những người “ khôn ”. Một cách khen rất tinh xảo, khen mà chê, cũng hoàn toàn có thể là khen mình và chê người. Tứ thơ ở hai câu này trọn vẹn trái chiều nhau từ ngôn từ đến dụng ý “ dại ” – “ khôn ”, “ vắng vẻ ” – “ lao xao ”. Nguyễn Bỉnh Khiêm tìm về nơi vắng vẻ để ở có phải là trốn tránh nghĩa vụ và trách nhiệm với nước hay không ? Với thời thế như bấy giờ và với cốt cách của ông thì “ nơi vắng vẻ ” mới thực sự là nơi để ông sống đến suốt cuộc sống. Một cốt cách thanh cao, một tâm hồn đáng ngưỡng mộ .Hai câu thơ luận đã gợi mở cho người đọc về đời sống bình dị, giản đơn và thanh cao của Nguyễn Bỉnh Khiêm :Thu ăn măng trúc đông ăn giáXuân tắm hồ sen hạ tắm aoMột cặp câu đã lột tả hết toàn bộ đời sống hoạt động và sinh hoạt và thức ăn hằng ngày của “ lão nông nghèo ”. Mùa nào đều tương ứng với thức ăn đấy, tuy không có sơn hào hải vị nhưng những thức ăn có sẵn này lại đậm đà mùi vị quê nhà, khiến tác giả an phận và hài lòng. Mùa thu có măng trúc ở trên rừng, mùa đông ăn giá. Chỉ với vài nét chấm phá Nguyễn Bỉnh Khiêm đã “ khéo ” khen vạn vật thiên nhiên đất Bắc rất hào phóng, không thiếu thức ăn. Đặc biệt câu thơ “ Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao ” phác họa vài đường nét nhẹ nhàng, đơn thuần nhưng toát lên sự thanh tao không ai sánh được. Một đời sống có vẻ như chỉ có tác giả và vạn vật thiên nhiên, mối quan hệ tâm giao hòa hợp nhau .Đến hai câu thơ kết có vẻ như đúc rút được niềm tin, cốt cách cũng như tâm lý của Nguyễn Bỉnh Khiêm :Rượu đến cội cây ta sẽ uốngNhìn xem giàu sang tựa chiêm baoHai câu thơ này là triết lý và sự đúc rút của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong thời hạn ở ẩn. Đối với một con người tài hoa, có trí tuệ lớn như thế này thì thực sự phong phú không hề là giấc chiêm bao. Ông từng đỗ Trạng nguyên thì tài lộc, của cải so với ông thực ra mà nói không hề thiếu nhưng đó lại không phải là điều ông nghĩ đến và tham vọng. Với ông giàu sang chỉ “ tựa chiêm bao ”, như một giấc mơ, khi tỉnh dậy thì sẽ tan, sẽ hết mà thôi. Có thể xem đây chính là cách nhìn nhận thâm thúy, đầy triết lý nhất. Với một con người thanh tao và ưa sống an nhàn thì phong phú chỉ như hư vô mà thôi, ông yêu nước nhưng yêu theo một cách thầm lặng nhất. Cách so sánh độc lạ đã mang đến cho hai câu kết một tứ thơ tuyệt đối nhất .Như vậy với 8 câu thơ, bài thơ “ Nhàn ” của Nguyễn Bỉnh Khiêm đã khiến người đọc ngưỡng mộ và khâm phục cốt cách, ý thức và phong thái của ông. Là một người yêu nước, thích sự thanh thản và coi trọng cốt cách xứng danh là tấm gương đáng học hỏi. Bài thơ Đường luật cấu trúc ngặt nghèo, tứ thơ đơn thuần nhưng hàm ý sâu xa đã làm toát lên tâm hồn và cốt cách của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Cho đến giờ đây, ông vẫn được rất nhiều người ngưỡng mộ .

2. Phân tích Nhàn để hiểu quan niệm sống của tác giả- Mẫu số 2

( Một bài văn mẫu phphaan tích nhàn với phương pháp lập luận ngặt nghèo. )

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585) sống gần trọn một thế kỉ đầy biến động của chế độ phong kiến Việt Nam: Lê – Mạc xưng hùng, Trịnh – Nguyễn phân tranh. Trong những chấn động làm rạn nứt những quan hệ nền tảng của chế độ phong kiến, ông vừa vạch trần những thế lực đen tối làm đảo lộn cuộc sống nhân dân, vừa bảo vệ trung thành cho những giá trị đạo lí tốt đẹp qua những bài thơ giàu chất triết lí về nhân tình thế thái, bằng thái độ thâm trầm của bậc đại nho. Nhàn là bài thơ Nôm nổi tiếng của ông nêu lên quan niệm sống của một bậc ẩn sĩ thanh cao, vượt ra cái tầm thường xấu xa của cuộc sống bon chen vì danh lợi.

Nhà thơ đã nhiều lần đứng trên lập trường đạo đức nho giáo để thể hiện ý niệm sống của mình. Những suy ngẫm ấy kết nối với ý niệm đạo lí của nhân dân, bộc lộ một nhân sinh quan lành mạnh giữa thế cuộc đảo điên. Nhàn là cách xử thế quen thuộc của nhà nho trước thực tại, lánh đời thoát tục, tìm vui trong vạn vật thiên nhiên cây xanh, giữ mình trong sáng. Hành trình hưởng nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm nằm trong quy luật ấy, tìm về với nhân dân, trái chiều với bọn người tầm thường bằng cách nói ý niệm vừa ngông ngạo, vừa thâm thúy .Cuộc sống nhàn tản hiện lên với bao điều mê hoặc .“ Một mai, một cuốc, một cần câu ,Thơ thẩn dầu ai vui thú nào ”Ngay trước mắt người đọc sẽ hiện lên một Nguyễn Bỉnh Khiêm thật dân dã trong cái bận rộn giống như một lão nông thực thụ. Nhưng đó là cả một cách lựa chọn thú hưởng nhàn cao quý của nhà nho tìm về đời sống “ ngư, tiều, canh, mục ” như một cách trái chiều dứt khoát với những loại vui thú khác, nhằm mục đích khẳng định chắc chắn ý nghĩa thanh cao tuyệt đối từ đời sống đậm chất dân quê này ! Dáng vẻ thơ được phác họa trong câu thơ độc lạ, mang lại vẻ thư thả bình thản của nhà thơ trong đời sống nhàn tản thật sự .Thực ra, sự hiện hữu của mai, cuốc, cần câu chỉ là một cách tô điểm cho cái thơ thẩn khác đời của nhà thơ mà thôi. Những đồ vật lao động quen thuộc của người tầm trung trở thành hiện thân của đời sống không vướng bận lo toan tục lụy. Đằng sau những liệt kê của nhà thơ, ta nhận ra những tâm lý của ông không tách rời quan điểm thân dân của một con người chọn cuộc sống ẩn sĩ làm lẽ sống của riêng mình. Trạng Trình đã nhìn thấy từ đời sống của nhân dân tiềm ẩn những vẻ đẹp cao quý, một triết lí nhân sinh vững chắc .Đó cũng là cơ sở giúp nhà thơ chứng minh và khẳng định một thái độ sống khác người đầy bản lĩnh .“ Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ ,Người khôn người đến chốn lao xao ”Hai câu thực là một cách phân biệt rõ ràng giữa nhà thơ với những ai, những vui thú nào về ranh giới nhận thức cũng như chỗ đứng giữa cuộc sống. Phép đối cực chuẩn đã tạo thành hai đối cực : một bên là nhà thơ xưng ta một cách ngạo nghễ, một bên là người, một bên là dại của ta, một bên là khôn của người, một nơi vắng vẻ với một chốn lao xao .Đằng sau những đối cực ấy là những ý niệm tạo thành phản đề khẳng định chắc chắn cho thái độ sống cùa Nguyễn Bỉnh Khiêm. Bản thân nhà thơ nhiều lần đã định nghĩa dại – khôn bằng cách nói ngược này. Bởi vì người đời lấy lẽ dại – khôn để thống kê giám sát, tranh giành thiệt hơn, do đó thực ra dại – khôn là thói thực dạng ích kỉ làm tầm thường con người, cuốn con người vào dục vọng thấp hèn .Mượn cách nói ấy, nhà thơ chứng tỏ được một chỗ đứng cao hơn và trái chiều với bọn người mờ mắt vì bụi phù hoa giữa chốn lao xao. Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng dữ thế chủ động trong việc tìm nơi vắng vẻ – không vướng bụi trần. Nhưng không giống lối nói ngược của Khuất Nguyên thuở xưa “ Người đời tỉnh cả, một mình ta say ” đầy u uất, Trạng Trình đã cười cợt vào thói đời bằng cái nhếch môi lặng lẽ mà sâu cay, phê phán vào cả một xã hội chạy theo danh lợi, bằng tư thế của một bậc chính nhân quân tử không bận tâm những trò khôn – dại. Cũng cho nên vì thế, nhà thơ mới cảm nhận được tổng thể vẻ đẹp của đời sống nhàn tản :” Thu ăn măng trúc, đông ăn giáXuân tắm hồ sen, hạ tắm ao “Khác hẳn với lối tận hưởng vật chất đắm mình trong vẻ vang, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã thụ hưởng những khuyến mại của một vạn vật thiên nhiên hào phóng bằng một tấm lòng hòa hợp với tự nhiên. Tận hưởng lộc từ vạn vật thiên nhiên bốn mùa Xuân – Hạ – Thu – Đông, nhà thơ cũng được hấp thụ tinh khí đất trời để gột rửa bao lo toan vướng bận riêng tư. Cuộc sống ấy mang dấu ấn lánh đời thoát nét thân mật với triết lí “ vô vi ” của đạo Lão. “ Thoát tục ” của đạo Phật .Nhưng gạt sang một bên những triết lí siêu hình, ta nhận ra con người nghệ sĩ đích thực của Nguyễn Bỉnh Khiêm, hòa hợp với tự nhiên một cách sang chảnh bằng tổng thể cái hồn nhiên trong sáng của lòng mình. Không những thế, những hình ảnh măng trúc, giá, hồ sen còn mang ý nghĩa hình tượng kết nối với phẩm chất thanh cao của người quân tử, sống không hổ thẹn với lòng mình. Hòa hợp với vạn vật thiên nhiên là một Tuyết Giang Phu Tử đang sống đúng với thiên lương của mình .Quan niệm về chữ ” nhàn ” của nhà thơ được tăng trưởng toàn vẹn bằng sự khẳng định chắc chắn :“ Rượu đến cội cây, ta sẽ uống ,Nhìn xem phong phú tựa chiêm bao. “Mượn điển tích một cách rất tự nhiên, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nói lên thái độ sống dứt khoát đoạn tuyệt với sự nghiệp phong phú. Quan niệm ấy vốn dĩ gần với đạo Lão – Trang, có phần yếm thế xấu đi, nhưng đặt trong thời đại nhà thơ đang sống lại thể hiện ý nghĩa tích cực. Cuộc sống của những kẻ chạy theo công danh sự nghiệp giàu sang vốn dĩ ông ghét bỏ và lên án trong rất nhiều bài thơ về nhân tình thế thái của mình :“ Ở thế mới hay người bạc ác ,Giàu thì tìm đến, khó thì lui ”( Thói đời )

Phú quý đi với chức quyền đối với Nguyễn Bỉnh Khiêm chỉ là cuộc sống của bọn người bạc ác thủ đoạn, giẫm đạp lên nhau mà sống. Bọn chúng là bầy chuột lớn gây hại nhân dân mà ông vô cùng căm ghét và lên án trong bài thơ ‘‘Tăng thử” (Ghét chuột) của mình. Bởi thế, có thể hiểu thái độ nhìn xem phú quý tựa chiêm bao cũng là cách nhà thơ chọn lựa con đường sống gần gũi, chia sẻ với nhân dân. Cuộc sống đạm bạc mà thanh cao của người bình dân đáng quý đáng trọng vì đem lại sự thanh thản cũng như giữ cho nhân cách không bị hoen ố vẩn đục trong xã hội chạy theo thế lực kim tiền. Cội nguồn triết lí của Nguyễn Bỉnh Khiêm gắn liền với quan niệm sống lành vững tốt đẹp của nhân dân.

Bài thơ “Nhàn” bao quát toàn bộ triết lí, tình cảm, trí tuệ của Nguyễn Bỉnh Khiêm, bộc lộ trọn vẹn một nhân cách của bậc đại ẩn tìm về với thiên nhiên, với cuộc sống của nhân dân để đối lập một cách triệt để với cả một xã hội phong kiến trên con đường suy vong thối nát. Bài thơ là kinh nghiệm sống, bản lĩnh cứng cỏi của một con người chân chính.

3. Phân tích Nhàn với quan niệm sống sâu sắc- Mẫu số 3

( Đây là bài phân tích bài thơ Nhàn với cách mở bài gián tiếp. ) – Tác giả Nguyễn Thu Hà“ Thơ khởi phát từ lòng người ta ”, tiềm ẩn biết bao nhiêu rung cảm, trăn trở nơi người cầm bút. Một tác phẩm thơ chân chính, muốn vượt lên sức mạnh của thời hạn, của lòng người, chứa đựng trong đó những tình cảm thật, tâm lý thật và phải được viết lên từ mồ hôi và nước mắt của nhà thơ. Với “ Nhàn ”, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã gửi tới người đọc những ý niệm, triết lí thâm thúy về con người, thời đại mà cho đến tận ngày này người ta vẫn phải suy ngẫm .Cũng giống như Nguyễn Trãi, sống giữa một thời đại loạn lạc, đầy dịch chuyển, nơi mà những giá trị truyền thống cuội nguồn đạo đức bị đảo lộn, con người trở nên vị kỉ hơn, vụ lợi hơn, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã tìm về với đời sống nơi thôn dã, vui với việc “ cày nhàn câu vắng ”, tự mình thích thảng với lòng mình, tạm quên hết sự đời “ dầu ai vui thú nào ”. Gửi chí hướng về nơi thôn dã, đời sống của thi nhân nơi thôn quê hiện lên như một “ lão nông chi điền ” :Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nàoBài thơ khởi đầu bằng phép liệt kê phối hợp với điệp từ “ một ” đã gợi mở ra một đời sống đơn sơ, chất phác với những công cụ lao động quen thuộc của người dân quê. Một đời sống thuần phác, giản dị và đơn giản với “ mai ”, “ cuốc ” và “ cần câu ” nhưng an nhàn và thanh tao. Đặc biệt, hai chữ “ thơ thẩn ” phối hợp với nhịp thơ 2/2/3 một cách tài tình, đã gợi ra chân dung của Nguyễn Bỉnh Khiêm giữa chốn thôn quê dân dã. Đó là dáng điệu từ tốn, thu thái của một nhà thơ, cũng là nhịp điệu đời sống thường nhật của nhân vật trữ tình. Thanh thản, tự tại là tâm thế con người đã xác lập được lẽ sống của mình, rời xa cõi trần tục, lòng không vướng bận xung quanh. Câu thơ cũng là lời bày tỏ thái độ cự tuyệt đời sống thị thành, chối bỏ mọi sự tham gia, tự tách mình khỏi thế nhân trụy lạc để giữ khí thiết thanh tao .Trở về với đời sống thuần phác, chân chất, Nguyễn Bỉnh Khiêm liên tục cụ thể hóa bằng một đời sống niềm tin và lề lối hoạt động và sinh hoạt hòa hợp với vạn vật thiên nhiên. Ông nương theo quy luật đất trời, thuận theo thời tiết bốn mùa :Thu ăn măng trúc, đông ăn giá ,Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao .Các nguyên vật liệu cho đời sống, khoảng trống hoạt động và sinh hoạt đều rất bình dị, đơn sơ với “ măng trúc ”, “ giá ” là những món ăn dân dã sẵn có trong tự nhiên ; “ ao ”, “ hồ ” là những bến nước thôn quê đơn sơ và bình dị. Đó là sự biểu lộ một lối sống, một thái độ xử thế cầu nhàn không hề kham khổ mà trái lại nó toát lên vẻ thanh cao của nhân vật trữ tình. Con người giờ đây đã hòa hợp với vạn vật thiên nhiên bốn mùa, với sự luân chuyển của thời hạn và không hề tách khỏi vạn vật thiên nhiên .Như vậy, với Nguyễn Bỉnh Khiêm, nhàn trước hết là một cách sống. Cùng với “ Cảnh ngày hè ” của Nguyễn Trãi, ông đã chứng minh và khẳng định một lối sống thanh tao của những bậc hiền tài giữa cảnh quốc gia suy tàn, loạn lạc : rời xa cõi trần phàm tục để tìm về với vạn vật thiên nhiên, sống một đời sống giản dị và đơn giản, thuần phác để giữ tâm hồn được thư thái, thanh sạch .Thi nhân đau đớn, phê phán thế thái nhân tình, đạo lí suy vi và tìm đến sự hòa giải nội tâm bằng một lối sống gián cách với cõi đời. Đã hơn một lần, ông lên tiếng chối bỏ lối sống đô hội thị thành, sống một đời sống tự tại, không đua tranh :Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ ,Người khôn, người đến chốn lao xao .Bằng nghệ thuật và thẩm mỹ đối rất chỉnh, tác giả đã trái chiều giữa cái “ vắng vẻ ” với “ chốn lao xao ”, giữa “ ta ” với “ người ”. Cái “ lao xao ” đó chính là nơi trần tục đầy những sự nhân vi, toan tính, tất bật mà Nguyễn Bỉnh Khiêm từng chiêm nghiệm, chán ghét và biểu lộ trong nhiều bài thơ khác : “ Thành thị vốn đua tranh giành giật ” ; “ Vật vờ thành thị làm chi nữa ” ; “ Đường lợi há theo thị tỉnh ” … Đối lập lại, ông tôn vinh lối sống dân dã, thanh đạm, kiệm cần, tôn vinh “ nơi vắng vẻ ” và rất mực coi trọng ý thức tự tại bằng một lối nói khiêm nhường “ Ta dại … ”. Đương nhiên, đó là một lối sống mới mẻ và lạ mắt, có sự mê hoặc bởi vẻ đẹp đạo lí, cách biệt với “ thói đời ”. Nếu nhìn đời sống ấy theo ý niệm đạo đức nhà nho một chiều, người ta không thuận tiện đồng ý những mầm mống lối sống mới đó. Trên toàn bộ, ông đã hòa giải được những phức tạp nội tâm bằng niềm tin tự tại và thái độ gián cách với thế tục, đứng trên thế tục. Nhưng xét đến cùng, đó mới chính là cái khôn của bậc đại trí, quay sống lưng lại với danh lợi, sống một đời sống an nhàn để giữ cho tâm hồn thư thái .Nguyễn Bỉnh Khiêm đã tận mắt chứng kiến và chiêm nghiệm lẽ đời, đã đi đến cùng của sự khôn dại để đồng cảm và tìm ra triết lí “ nhàn ” – cũng là triết lí nhân sinh thâm thúy :Rượu, đến cội cây, ta sẽ uốngNhìn xem phong phú tựa chiêm baoThi nhân đã nhắc đến giấc mộng dưới cây hòe của Thuần Vu Phần để thức tỉnh một chân lí : của cải, vật chất chỉ là ảo mộng, như một giấc chiêm bao, bất chợt đến rồi lại bất chợt đi. Phải trải qua tổng thể cảnh đời, trường đời như thế rồi Nguyễn Bỉnh Khiêm mới đạt tới thế ứng xử văn hóa truyền thống mang ý thức triết lí về nhàn dật và tự tại. Một ý thức nhàn dật và tự tại như thế nhiều khi biểu lộ cách nói hơn là hành vi thực, một giải pháp tình thế hơn là chí hướng cả đời người, một sự duy nhất tâm trạng bất đắc dĩ hơn là năng lực tìm ra lối thoát tối ưu. Bởi xét đến cùng, giữa một xã hội đâu đâu cũng là hư danh, phong phú phù du, mấy ai được như Nguyễn Bỉnh Khiêm và Nguyễn Trãi để nhìn thấy lẽ đời, sự đời, để gìn giữ khí tiết thanh tao. Nhân vật trữ tình đã tìm đến cái say để tỉnh, dùng mộng để nói thực và thốt lên những chiêm nghiệm thâm thúy. Cũng như chính thi nhân đã bày tỏ rõ ràng trong bài tựa tập thơ Am Bạch Vân : “ Ôi, nói tâm là nói về cái chỗ mà chí đạt tới vậy, mà thơ lại là đề nói chí. Có kẻ chí để ở đạo đức, có kẻ chí để ở công danh sự nghiệp, có kẻ chí để ở sự nhàn dật. Tôi lúc nhỏ chịu sự dạy dỗ của mái ấm gia đình, lớn lên bước vào giới sĩ phu, lúc về già chí thích nhàn dật, lấy cảnh núi non sông nước làm vui … ” .

Có thể nói, nhàn là một chủ đề rất phổ biến trong thơ ca trung đại, là một nét tư tưởng văn hóa rất sâu sắc của người xưa, đặc biệt là tầng lớp trí thức. Sống nhàn dật với tự nhiên để tu dưỡng nhân cách, đem lại thú vui tao nhã cho con người. Biết sống nhàn, biết tìm thú nhàn là cả một học thuyết triết học lớn. Bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm in đậm dấu ấn tinh thần con người cá nhân trước một thời đại mất phương hướng, chao đảo, loạn lạc, nhiều đổi thay. Đặt trong tương quan với nhiều tác phẩm thơ văn khác, các sáng tác của ông hàm chứa tính phức hợp của cung bậc tâm trạng. Thi nhân đã đưa ra nhiều cách thức hình dung về cuộc đời, soi nhìn cuộc sống từ nhiều góc cạnh, tự đặt mình trong mỗi tình huống cụ thể mà bài thơ “Nhàn” chỉ là một chiêm nghiệm riêng. Điều này đặt ra yêu cầu tiếp nhận thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm cần được xem xét trong tính tổng thể song cũng phải chú tới mối liên hệ giữa các đường hướng tâm trạng phù hợp với từng cảnh đời và chặng đường đời cụ thể.

Như vậy, khép lại bài thơ, người đọc vẫn còn vương vấn đời sống an nhàn, thanh tao, đơn giản và giản dị mà Nguyễn Bỉnh Khiêm coi đó là cách sống, là triết lí sống thâm thúy : vinh quang phong phú chỉ là phù du, như một giấc mộng, rời xa chốn hư danh phàm tục đó để giữ khí tiết thanh sạch mới là bậc đại trí. Điều đó đã làm nên sức sống vĩnh cửu bất diệt của tác phẩm trước sức mạnh của dòng thời hạn và đời người .

4. Phân tích Nhàn – Mẫu số 4

( Văn mẫu phân tích bài Nhàn có sự liên hệ )

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585) quê ở làng Trưng Âm, xã Lí Học, huyện Vĩnh Bảo, ngoại thành Hải Phòng, ông đỗ Trạng nguyên năm 1535 và ra làm quan dưới triều nhà Mạc. Ông đã để lại cho đời tập thơ chữ Hán Bạch Vân am thi tập (khoảng 700 bài) và tập thơ chữ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi (khoảng trên 170 bài). Thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm mang đậm chất triết lí, giáo huấn, ca ngợi ý chí thành cao của kẻ sĩ và biểu dương quan niệm sống nhàn, đồng thời phê phán những điều xấu xa trong xã hội đương thời.

Nhàn là bài thơ Nôm nằm trong tập Bạch Vân quốc ngữ thi. Nhan đề bài thơ là do người đời sau đặt. Bài thơ như lời tâm sự thâm trầm, sâu sắc, khẳng định quan niệm sống nhàn là hòa hợp với tự nhiên, giữ được cốt cách thanh cao, khí tiết cương trực, vượt lên trên những danh lợi tầm thường.

Hai câu thơ đầu phản ánh đời sống nhàn nhã, từ tốn của Nguyễn Bỉnh Khiêm :Một mai, một cuốc, một cần câu ,Thơ thẩn dầu ai vui thú nào .Quan Trạng về sống giữa chốn thôn quê nay đã giống như một “ lão nông tri điền ”, hằng ngày làm bạn với những công cụ lao động như mai để đào đất, cuốc để xới đất, cần câu để câu cá, … Cách dùng số từ tính đếm rành rọt cho thấy tổng thể đã trở nên thân thiện, quen thuộc trong đời sống của ông .Câu thơ đưa ta trở lại với đời sống chất phác đơn sơ của cái thời “ tạc tỉnh canh điền ” ( đào giếng lấy nước uống, cày ruộng lấy cơm ăn ) rất lâu rồi. Quan Trạng đang áo mũ xênh xang, chức lớn, bổng lộc nhiều, ấy vậy mà bỗng dưng rũ bỏ tổng thể để trở về với đời sống “ tự cung tự túc tự cấp ” thì cũng đã là : một sự ngông ngạo trước thói đời hám danh, hám lợi. Ngông ngạo mà không ngang tàng, cứ thuần hậu, nguyên thủy, chân chất nông dân :Thơ thẩn dầu ai vui thú nào .Hai chữ Thơ thẩn phản ánh một cách tài tình phong thái từ tốn và tâm trạng thảnh thơi của con người tự cho mình là đã xa lánh cõi trần tục đầy tham, sân, si ; trong lòng không còn vướng bận những thủ đoạn, toan tính tất bật. Niềm vui như hiện lên trong từng bước tiến thư thả, nhàn nhã. Niềm vui chi phối cả âm điệu bài thơ, cứ nhẹ nhàng, lâng lâng, thanh thản một cách lạ kì. Cụm từ ” dầu ai vui thú nào ” còn nói lên lập trường kiên trì của nhà thơ trước lối sống đã lựa chọn. Chữ ai vốn là một đại từ phiếm chỉ, được tác giả sử dụng trong câu thơ này với một nghĩa rất rộng, càng suy ngẫm càng thấy mê hoặc .Nguyễn Bỉnh Khiêm cáo quan, trở về quê nhà tức là quay trở lại với vạn vật thiên nhiên. Sống hòa hợp với vạn vật thiên nhiên có nghĩa là đã thoát khỏi vòng tranh đua của thói tục, không còn bị hấp dẫn bởi tiền tài, vị thế, để tâm hồn được an nhiên, khoáng đạt :Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ ,Người khôn, người đến chốn lao xao .Nhân cách thanh cao Nguyễn Bỉnh Khiêm trái chiều với danh lợi như nước với lửa. Vắng vẻ trái chiều với lao xao, ta trái chiều với người. Tìm nơi vắng vẻ không phải là lánh đời mà là tìm nơi mình thú vị, được sống tự do, an nhiên, khác xa chốn quan trường hiểm hóc vinh liền nhục. Nơi vắng vẻ là nơi không có chuyện cầu cạnh, tất bật. Nơi vắng vẻ là nơi vạn vật thiên nhiên tươi xanh, mang lại sự thảnh thơi cho tâm hồn. Chốn lao xao là chốn cửa quyền trống giong cờ mở, là đường hoạn lộ sinh động ngựa xe … Đến chốn lao xao là đến chốn chợ lợi đường danh huyên náo, nơi con người chi chít xô đẩy, giẫm đạp lên nhau để giành giật quyền lợi và nghĩa vụ, để vinh thân phì gia. Đây là nơi có nhiều nguy hại khôn lường .Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một bậc thức giả có trí tuệ vô cùng sáng suốt. Sáng suốt trong sự lựa chọn : Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ, mặc cho : Người khôn, người đến chốn lao xao. Sáng suốt trong cách nói đùa vui hóm hỉnh, ngược nghĩa : dại mà thực ra là khôn, còn khôn mà hóa dại .Ở một bài thơ khác, Nguyễn Bỉnh Khiêm viết :Khôn mà hiểm độc là khôn dại ,Dại vốn hiền lành ấy dại khôn .( Thơ Nôm )Như vậy là ý niệm dại, khôn của Nguyễn Bỉnh Khiêm xuất phát từ trí tuệ, triết lí dân gian : Ở hiền gặp lành ; ở ác gặp ác. Cuộc sống của bậc đại nhân ở am Bạch Vân đạm bạc mà thanh cao biết mấy :Thu ăn măng trúc, đông ăn giá ,Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao .Hai câu thơ tả cảnh hoạt động và sinh hoạt đơn giản và giản dị mà không kém phần mê hoặc nơi thôn dã với bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Nhà thơ nói về chuyện hoạt động và sinh hoạt hằng ngày như chuyện ăn, chuyện tắm, … tuy cực kỳ đơn sơ nhưng thú vị ở chỗ mùa nào cũng sẵn, chẳng phải nhọc công tìm kiếm về mặt ý thức, đời sống đơn giản và giản dị như vậy được cho phép con người được tự do, tự tại, không cần phải luồn cúi, cầu cạnh kẻ khác, không cần phải theo đuổi sự nghiệp, giàu sang, không bị gò bó, ràng buộc vào bất kỳ khuôn phép nào .Những thức ăn quê mùa, dân dã như măng trúc, giá … đều là cây nhà lá vườn, do mình tự làm ra, là công sức của con người của chính mình. Ăn đã vậy, còn ở, còn hoạt động và sinh hoạt ? Quan Trạng giờ đây cũng tắm hồ sen, tắm áo như bao người dân quê khác .Là bậc triết gia với trí tuệ uyên bác, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nắm vững lẽ biến dịch, hiểu thấu quy luật của Tạo hóa và của xã hội. Theo ông, cái khôn của bậc chính nhân quân tử là quay sống lưng lại với danh lợi, tìm sự thư thái cho tâm hồn, sống ung dung hòa hợp với vạn vật thiên nhiên thuần khiết .Nhãn quan tỏ tường và cái nhìn thông tuệ của nhà thơ biểu lộ tập trung chuyên sâu nhất ở hai câu thơ cuối. Nhà thơ tìm đến cái “ say ” là để “ tỉnh ” và ông tỉnh táo hơn khi nào hết :Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống ,Nhìn xem giàu sang tựa chiêm bao .Quan Trạng khẳng định chắc chắn một lần nữa sự lựa chọn lối sống nhàn của mình. Cuộc sống nhàn dật này là tác dụng của một nhân cách, một trí tuệ khác thường. Trí tuệ sáng suốt nhận ra rằng công danh sự nghiệp, của cải, quyền quý và cao sang chỉ tựa chiêm bao. Trí tuệ nâng cao nhân cách, làm cho lập trường thêm kiên trì để nhà thơ có đủ quyết tâm từ bỏ chốn quan trường lao xao danh lợi, tìm đến nơi vạn vật thiên nhiên vắng vẻ mà trong sáng, thanh cao để di dưỡng ý thức, giữ vững hai chữ thiện lương .Nhàn là chủ đề rất thông dụng trong thơ văn thời trung đại. Nhàn là một nét tư tưởng và văn hóa truyền thống rất thâm thúy của người xưa, đặc biệt quan trọng là của những tầng lớp tri thức. Sống nhàn hợp với tự nhiên, hợp với việc tu dưỡng nhân cách, có điều kiện kèm theo dưỡng sinh, lê dài tuổi thọ. Sống nhàn đem lại những nụ cười lành mạnh cho con người. Biết sống nhàn, biết tìm thú nhàn là cả một học thuyết triết học lớn .Quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm không phải nhằm mục đích mục tiêu trốn tránh khó khăn vất vả, cực nhọc về sức khỏe thể chất, quay sống lưng với xã hội, chỉ lo cho đời sống nhàn tản của bản thân, ông cho rằng sống nhàn là xa lánh nơi quyền quý và cao sang, danh lợi mà ông gọi là chốn lao xao. Nhàn là sống hoà hợp với tự nhiên, về với tự nhiên để tu tâm dưỡng tính. Nguyễn Bỉnh Khiêm nhàn thân mà không nhàn tâm, khi nào cũng canh cánh nỗi niềm thương nước lo dân. Đặt trong thực trạng xã hội phong kiến đương thời đã có những biểu lộ suy vi về đạo đức thì ý niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm mang nhiều yếu tố tích cực .

Chân dung Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện khá rõ nét qua bài thơ Nhàn. Từ bức chân dung giản dị, mộc mạc ấy toát lên vẻ đẹp nhân cách cao quý, vẻ đẹp trí tuệ tuyệt vời của bậc đại Nho mà tên tuổi lưu danh muôn thuở.

Tham khảo thêm : Biện pháp thẩm mỹ và nghệ thuật và tu từ trong Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

5. Phân tích Nhàn – Bài mẫu số 5

Nguồn : Lớp văn cô ThuNguyễn Bỉnh Khiêm ( 1491 – 1585 ) đỗ Trạng nguyên ; học vị cao nhất thời phong kiến, làm quan dưới triều nhà Mạc được 8 năm. Nhận thấy xã hội rối ren, nạn cát cứ và tranh chấp giữa những tập đoàn lớn phong kiến Lê – Mạc, Trịnh – Nguyễn kéo dài, ông bèn cáo quan về ẩn cư trên 40 năm ở quê nhà, làm am Bạch Vân, sửa cầu Nghinh Phong, Trường Xuân, lập quán Trung Tân ở bến Tuyết Giang, dạy nhiều học trò, do đó được người đời gọi là Tuyết Giang phu tử. Tại đây, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã viết nhiều bài thơ Nôm nổi tiếng trong đó có bài “ Nhàn ” :

Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nàoTa dại, ta tìm nơi vắng vẻNgười khôn, người đến chốn lao xaoThu ăn măng trúc, đông ăn giáXuân tắm hồ sen, hạ tắm aoRượu đến gốc cây, ta sẽ nhắpNhìn xem phong phú, tựa chiêm bao

Bao trùm trong thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm từ khi về trí sĩ ở quê nhà là cảm hứng rảnh rỗi, tự tại, gắn bó với vạn vật thiên nhiên, không tơ tưởng tất bật giàu sang. Cảm hứng ấy được bộc lộ bằng những bài thơ có ngôn từ đơn giản và giản dị, tự nhiên mà cô đọng, giàu ý vị. Bài thơ Nhàn trích trong tập thơ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi là một trường hợp tiêu biểu vượt trội .Bài thơ mở màn bằng những ngôn từ thật vô cùng giản dị và đơn giản : Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nào .Mai là công cụ để đào, cuốc để xới và cần câu để kiếm tôm cá. Nhịp thơ 2/2/3 gợi tả phong thái khoan thai của nhà Nho, nghe nh ­ ư nhân vật trữ tình đang nhẹ nhàng đếm bư ­ ớc : một … một … một …. Dù có lao động khó khăn vất vả nhưng tác giả tỏ ra mãn nguyện với đời sống mà mình đã lựa chọn. “ Thơ thẩn ” là sống thư thả, không bận tâm đến sự đời đen bạc. Đó là đời sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm, của cụ Trạng. Nó thuần hậu và thanh khiết biết bao. Câu thơ đ ­ ưa ta quay trở lại với đời sống chất phác nguyên sơ của cái thời “ n ­ ước giếng đào, cơm cày ruộng ”. Cuộc sống tự cung tự túc tự cấp mà vẫn từ tốn ngông ngạo tr ­ ước thói đời. Hai câu đầu còn là cái tâm thế nhàn tản, thong dong .Hai câu thực so sánh hai cách sống :Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻNg ­ ười khôn, người đến chốn lao xao .“ Ta ” đây là Nguyễn Bỉnh Khiêm và những người cùng chí hướng như ông. “ Người ” đây là đám vua chúa, quan lại đương thời. “ Nơi vắng vẻ ” là đời sống giữa vạn vật thiên nhiên, xa cách xã hội ồn ào, lộn xộn, do đó không phải tất bật, cầu cạnh nên tâm hồn được tự do. “ Chốn lao xao ” là chốn triều đình, chốn cửa quyền có thành tháp, bổng lộc hậu hĩ nhưng phải cạnh tranh đối đầu kinh khủng. Vậy là “ khôn ” mà thành “ dại ” ; “ dại ” mà thành “ khôn ”. Thể bình đối tạo nên ấn tượng về sự tương phải thâm thúy giữa “ ta ” và “ người ”. Đọc đến đây, ai cũng có cảm tưởng như cụ Trạng Trình đang mỉm một nụ cười châm biếm những người gọi là “ khôn ”. Nối tiếp Nguyễn Bỉnh Khiêm, về sau Lê Hữu Trác – tác giả Thượng Kinh ký sự – cũng không ra làm quan, sống ở quê nhà và tự gọi là Lãn Ông – tức ông già lười nhác, lười nhác về mặt công danh sự nghiệp .Vậy ra, Tuyết Giang phu tử về với vạn vật thiên nhiên là để thoát ra khỏi vòng danh lợi, thoát ra khỏi chốn nhiễu như ­ ơng đầy những ganh tị, tất bật. Hai câu thơ diễn ý bằng nói ngư ­ ợc. Vì thế nó tạo cho ng ­ ười đọc một liên t ­ ưởng thật hóm hỉnh, sâu cay. Câu thơ đúng là trí tuệ tinh tế của một bậc đại quan – trí tuệ để nhận ra cái khôn và cái dại thật sự ở đời .Đến hai câu luận nhà thơ lại liên tục nhấn thêm một chút ít tình điệu thôn quê nữa để ng ­ ười đọc cảm nhận thực sự đ ­ ược cái vui của “ đời sống nhàn ” :Thu ăn măng trúc, đông ăn giá ,Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao .Vẫn là những ngôn từ giản dị và đơn giản, vẫn là những hình ảnh thẩm mỹ và nghệ thuật dân dã, đời thư ­ ờng, vậy mà hai câu thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm “ sang trọng và quý phái ” biết bao. Khác hẳn với lối sống tận hưởng vật chất đắm mình trong vẻ vang, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã thụ hưởng những tặng thêm của một vạn vật thiên nhiên hào phóng bằng một tấm lòng hoà hợp với vạn vật thiên nhiên. Tận hưởng từ lộc vạn vật thiên nhiên bốn mùa Xuân – Hạ – Thu – Đông, nhà thơ cũng được hấp thụ tinh khí đất trời để gột rửa bao lo toan vướng bận riêng tư. Cuộc sống ấy mang dấu ấn lánh đời thân mật với triết lí “ vô vi ” của đạo Lão. Nhưng gạt sang một bên những triết lí siêu hình, ta nhận ra con người nghệ sĩ đích thực của Nguyễn Bỉnh Khiêm, hoà hợp với tự nhiên một cách sang trọng và quý phái bằng tổng thể cái hồn nhiên trong sáng của lòng mình. Không những thế, những hình ảnh măng trúc, giá, hồ sen còn mang ý nghĩa hình tượng về phẩm chất thanh cao của người quân tử, sống không hổ thẹn với lòng mình. Nhà thơ thanh cao trong cách nhà hàng hoạt động và sinh hoạt và cả trong cái niềm thú vị khi đư ­ ợc hòa mình vào đời sống vạn vật thiên nhiên .Hai câu thơ kết khép lại bằng một phong thái thư thả tự tại :Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống ,Nhìn xem giàu sang tựa chiêm bao .Nhà thơ lấy điển tích Thuần Vu Phần, một viên tướng đời Đường, vì chán sự nghiệp, xin từ chức, về nhà uống rượu làm khuây. Một lần say, ngủ bên gốc cây hòe, chiêm bao được làm phò mã, có cuộc sống rất phong phú. Tỉnh dậy thì ra đang nằm cạnh tổ kiến bên gốc cây hòe !Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng giống như Thuần Vu Phần, coi giàu sang chỉ là chuyện chiêm bao, chuyện hão huyền, chuyện phù du. Câu thơ cuối có cách ngắt nhịp khác hẳn những câu thơ còn lại. Thủng thẳng nói về cái thú nhàn dật rồi buông ra một câu kết như thế, nhà thơ đã bộc lộ một cách dứt khoát thái độ của mình so với chuyện công danh sự nghiệp giàu sang. Nguyễn Trãi cáo quan về ở ẩn nhưng khi được mời lại chuẩn bị sẵn sàng ra giúp vua, giúp nước bởi tấm lòng luôn “ cuồn cuộn nước triều dâng ” khiến ông không hề yên tâm hưởng thư thả nơi thông reo bốn mùa. Để rồi ông đã không thoát được cái án oan khiên thảm khốc. Còn Nguyễn Bỉnh Khiêm, với một thế thời khác đã kiên trì lối sống ở ẩn. Trong một chừng mực nào đó, cách lựa chọn của Trạng Trình chưa hẳn đã là đúng. Song vì vậy thời, để giữ gìn phẩm giá thanh sạch của mình, việc lựa chọn cách sống ấy cũng là một điều đáng để tất cả chúng ta trân trọng họ – những nhà nho chân chính .

“Nhàn” là bài thơ có nghệ thuật điêu luyện. Từ ngữ giản dị, mộc mạc, tự nhiên mà ý vị, giàu chất triết lí, phần lớn là thuần Việt. Hình ảnh cô đọng, đối ngẫu chặt chẽ, điển cố hợp lí. Nó đánh dấu một bước tiến của thơ Nôm Đường luật ở nước ta trong thế kỉ XVI.
Tóm lại, bài thơ có nội dung sâu sắc, tiêu biểu cho phong cách thơ triết lí của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Xã hội phong kiến Việt Nam hồi thế kỷ XVI đang chìm trong khủng hoảng trầm trọng đã khiến nhà thơ chán ghét, tìm cách xa lánh nó, sống trong cảnh nhàn để giữ cho tâm hồn thanh cao. “Nhàn” mà trong sạch, cao quý, vì đó là một nét đẹp của tâm hồn kẻ sĩ thanh cao

6. Phân tích Nhàn ngắn nhất

Chốn quan trường thời xưa ai cũng mong hòng có một chân trong những chức phận trong cung, người muốn thì nhiều mà người không muốn rời bỏ chốn quan trường thì ít. Nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm một bậc quân thần trung quân ái quốc và một nhà nho đại tài đã trở về quê ở ẩn. Trong khoảng thời gian ở ẩn Nguyễn Bỉnh Khiêm đã sáng tác Bài thơ Nhàn thể hiện sự nhàn rỗi của mình khi rời bỏ chốn quan trường, đồng thời nói lên những quan điểm của mình về chốn quan trường ấy, “dại” hay “khôn” chỉ có thể đọc thơ của ông mới hiểu hết được quan điểm ấy.

Cái tên của bài thơ thật độc đáo và đặc biệt. Nhan đề ấy chỉ có một từ nhưng đã nói lên tất cả những gì mà nhà thơ muốn gửi gắm. Một tiếng nhàn thể hiện sự nhàn rỗi của con người trong cuộc sống thực tại. Theo thông thường thì nhàn thì sẽ chỉ có ngồi mát ăn bát vàng thôi vậy thì nhàn mà Nguyễn Bỉnh Khiêm muốn nói đến là gì?. Nhan đề độc đáo như có tác dụng hấp dẫn người đọc hơn khi vào những tâm tư chia sẻ của nhà thơ ấy.

Trước hết là hai câu thơ đầu với những hình ảnh quen thuộc của làng quê đồng ruộng Nguyễn Bỉnh Khiêm giới thiệu cuộc sống mà ông coi là nhàn hạ cho mọi người biết:

Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nàoHình ảnh những đồ vật quen thuộc của việc làm làm đồng cho thấy được những khoảng trống dịu dàng êm ả yên tĩnh của làng quê. Có thể mỗi nhà nho nghỉ quan về ở ẩn đều tìm đến chốn làng quê để cho tâm hồn mình thanh tịnh chứ không ở trên kinh thành. Làng quê ấy không chỉ có những cảnh vật quen thuộc như cây đa bến nước mái đình mà ở đây làng quê hiện lên trên những đồ vật công cụ của đồng áng. Nào mai, nào cuốc những thứ ấy đều là việc làm mệt nhọc của nhà nông. Cái việc làm mà làm quần quật cả ngày bán mặt cho đất bán sống lưng cho trời, một nắng hai sương. Ấy thế mà ở đây tác giả lại nơi đây là việc nhàn tại sao vậy. hoàn toàn có thể nói so với Nguyễn Bỉnh khiêm thì đó là một việc làm tuy stress chân tay nhưng lại không mệt trí óc hay tâm hồn. Chí ít ra thì ở đây ông hoàn toàn có thể “ thẩn thơ ” với nụ cười câu ca cảnh vật làng quê, tận thưởng sự bình yên không khí nơi đây .Tiếp đến hai câu thơ sau thì tất cả chúng ta thấy được những ý niệm của nhà thơ về sự “ khôn ” “ dại ” trong việc làm quan hay nghỉ hưu về quê làm một anh nông dân quèn để giữ cho mình một khí tiết trong sáng :Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻNgười khôn, người đến chốn lao xaoChắc hẳn trước sự lựa chọn của Nguyễn Bỉnh Khiêm thì nhiều người hoàn toàn có thể nói ông là dại chính cho nên vì thế mà ông đã nói lên chính những tâm sự của mình để bày tỏ quan điểm sống. Tác giả nói ta dại do đó ta về nơi thôn quê vắng vẻ hẻo lánh để ở còn người khôn người đến những chốn lao xao như quan trường. hoàn toàn có thể thấy rằng ở đây tác giả đã bộc lộ cách nói trái chiều để làm rõ quan điểm của mình. Đồng thời cũng qua đó ta thấy được lẽ sống của những bậc nho gia thời xưa. Người nhà nho không gì quý hơn là thanh danh và sự trong sáng của mình chính do đó mà ai cũng rất là lắng đục tìm trong để bảo vệ cho khí tiết của mình. Nơi vắng vẻ ở đây chính là chốn làng quê, chốn lao xao chính là nơi quan trường nhiều hiểm độc .Tưởng chừng những nơi vắng vẻ kia nguy hại nhưng chính chôn lao xao kia mới là đáng sợ. bởi vì sao ? Vì trong cái chốn thâm cung nhiều người thủ đoạn nghiệp lớn hãm hại lẫn nhau, đấu đá dành phần hơn và hoàn toàn có thể mặc kệ mọi thủ đoạn để tiến lên. Chính do đó mà nhà thơ chán ghét và đặc biệt quan trọng nói cách ở trên thì nhà thơ như muôn người đọc tự hiểu được như thế nào mới là dại mới là khôn thật sự .Cảnh sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm được biểu lộ rất rõ trong hai câu thơ tiếp theo. Đó bức tranh của xuân hạ thu đông, bốn mùa của đất trời và khi ấy con người nhàn nhã kia đã có những thực phẩm biểu lộ sự nhàn của mình :Thu ăn măng trúc, đông ăn giáXuân tắm hồ sen, hạ tắm aoMùa thu tác giả ăn măng trúc trong rừng, mùa đông thì ăn giá đỗ, mùa xuân tắm hồ sen, mùa hạ tắm ao. Cảnh hoạt động và sinh hoạt của nhà thơ nơi thôn dã thật sự rất thông thường thế nhưng qua đó ta thấy được một tâm hồn đồng điệu với vạn vật thiên nhiên, sống hoà hợp với vạn vật thiên nhiên, ăn, uống, tăm những gì của vạn vật thiên nhiên. Có thể nói nhà thơ như đang hòa mình vào đất trời. Mùa đông ăn giá là giá đỗ hay cũng chính là cái giá lạnh của gió mùa đông bắc. thế nhưng đời sống như vậy nhà thơ không cần phải lo nghĩ gì và theo quan điểm của nhà thơ thì đó chính là “ nhàn ” .Cuộc sống nhàn ấy với một nhà nho không riêng gì hoà hợp với vạn vật thiên nhiên mà còn phải có cả rượu :Rượu đến gốc cây, ta sẽ nhắpNhìn xem phong phú, tựa chiêm baoĐến rượu cũng thật sự là vạn vật thiên nhiên qua hình ảnh rượu đến gốc cây. Cái “ nhắp ” kia như vẽ lên một hình ảnh nhà nho già tây cầm ly rượu mà đưa lên môi nhắp lấy một cái ngâm trong miệng cái nồng nàn hơi men của rượu. Thế rồi mắt đưa ra khung cảnh khung trời mà mơ màng ngắm vịnh. Đối với Nguyễn Bỉnh Khiêm thì đó chính là đời sống thanh đạm của nhà thơ tuy nhiên so với ông thì đó chính là phong phú như một giấc chiêm bao vậy .Bài thơ đã vẽ lên một nhà nho về quê ở ẩn với những nụ cười lao động như bao nhiêu người nông dân khác. nếu như những người nông dân coi việc đó là chán ngắt thì với Nguyễn Bỉnh Khiêm đó lại chính là nụ cười. Cuộc sống đạm bạc giản dị và đơn giản mà thanh cao cùng với quan điểm “ khôn – dại ” ta thấy hiện lên một nhà nho đạm bạc và một tâm hồn cao đẹp yêu vạn vật thiên nhiên biết bao nhiêu .

//Trên đây là các bài văn mẫu hoàn chỉnh phân tích bài thơ Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm),

Nguồn văn mẫu : Sưu tầm và tổng hợp

IV. Kiến thức lan rộng ra bổ sung bài phân tích Nhàn

Bên cạnh những nội dung vấn đề chính trong phần dàn ý, trong quy trình làm bài những em hoàn toàn có thể bổ trợ thêm 1 số ít thông tin sau hoặc những thông tin khác mà em tìm hiểu và khám phá được ngoài SGK để bài viết thêm đa dạng và phong phú và thâm thúy hơn .

– Sơ đồ tư duy phân tích bài Nhàn sẽ giúp em ghi nhớ một cách dễ dàng những ý chính trong nội dung cần phân tích.

– Hoàn cảnh của tác giả khi sáng tác: Nguyễn Bỉnh Khiêm làm quan 8 năm dưới triều Mạc, một lần ông dâng sớ xin vua chém đầu 18 tên lộng thần nhưng không được chấp nhận, ông cáo quan về quê xa rời chốn quan trường và trở về ở ẩn tại làng quê, một cuộc sống an nhiên tự tại tránh xa những bon chen thị phi của chốn quan trường. Ông sáng tác bài thơ này để thể hiện quan điểm và dại khôn ở đời.

– Triết lí nhân sinh trong bài Nhàn:

Hai câu thơ cuối bài biểu lộ tập trung chuyên sâu, thâm thúy ý niệm triết lí nhân sinh của tác giả. Hai câu này lấy tích trong truyện đời Đường. Chuyện kể về Thuần Vu Phần là một viên tướng tài, tính tình phóng khoáng, do xúc phạm thống soái, bị quở mắng nên từ chức về nhà, lấy uống rượu làm vui. Một hôm, Vu Phần say rượu ngủ bên gốc cây hòe, mơ thấy mình được làm phò mã cho vua nước Hòe, được hưởng giàu sang phong phú, tỉnh dậy mới biết đó chỉ là giấc mơ. Tác giả mượn điển tích này để thể hiện thái độ xem thường phong phú, coi chốn quyền danh phong phú chỉ là giấc chiêm bao, không có thực, qua đó chứng minh và khẳng định thêm một lần nữa sự lựa chọn mục tiêu sống, cách ứng xử của riêng mình. Lánh đời ẩn dật, cách ứng xử đó của tác giả có vẻ như xấu đi. Nhưng trong thực trạng nào đó, khi muốn giữ gìn nhân cách, sự thanh thản, tĩnh tại cho mình, đó lại là cách ứng xử tích cực .

– Nhận định hay về tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm và quan niệm sống nhàn:

“Ông nhàn là người sống với tư cách là một cá nhân, chứ không phải với tư cách thành viên của một cộng đồng nào đó, là một con người có lạc thú, chứ không phải chỉ có chức năng, nghĩa vụ. Sống dưới chế độ chuyên chế theo Nho giáo, con người bị trói buộc bởi hai sợi dây: nghĩa và phận. Phận vạch ranh giới cho từng người, quy định mức cho mỗi người được ngồi, đứng, nói năng, xưng hô, ăn, ở. Nghĩa nhắc nhở mọi người có trách nhiệm đối với người trên kẻ dưới,… Trong xã hội tổ chức như vậy, con người không được coi mình là cá nhân – độc lập, có cái riêng của mình, không được nghĩ đến lạc thú. Do đó tìm nhàn dật là tìm cái vui cho thân tâm, tránh cái lụy hình dịch, là tìm thoát khỏi sự ràng buộc chặt chẽ mà vô hình của thể chế chuyên chế theo Nho giáo,… Ông nhàn tự coi mình là cá nhân không bị ràng buộc. Nhưng một mặt không thể coi cá nhân là cô độc, coi cái “tôi” là trung tâm. Cho nên cố tránh ràng buộc bằng cách từ bỏ danh lợi, không đi con đường công danh, giành phận vị, coi thường giàu nghèo, sang hèn, đứng ngoài sự ràng buộc của phận. Để có chút thoải mái đó, ông nhàn phải chủ động tự hạn chế: không cậy tài, yên phận, không tranh giành và không động lòng về lời khen, tiếng chê.”

( Trần Đình Hượu, trong Nguyễn Bỉnh Khiêm danh nhân văn hoá, Bộ Văn hoá thông tin và thể thao xuất bản, H, 1991 )

Tổng kết nội dung hướng dẫn phân tích Nhàn

Vậy là Đọc Tài Liệu đã vừa giới thiệu đến các em những gợi ý chi tiết cách làm cùng 4 mẫu bài văn hay phân tích bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Hi vọng bằng cách tham khảo cách làm và chắt lọc các ý văn hay từ những bài văn mẫu này, các em sẽ có cho mình một bài văn chi tiết và hoàn thiện nhất. Chúc các em đạt điểm cao !

Source: https://tbdn.com.vn
Category: Văn học