Tóm tắt ngắn
Tư duy nhanh và chậm của Daniel Kahneman, cuốn sách tóm lược hàng thập niên nghiên cứu và điều tra giúp ông đoạt giải Nobel, lý giải những góp phần của ông trong tư duy văn minh của ta về tâm ý và kinh tế tài chính học hành vi. Trong nhiều năm, Kahneman và những đồng nghiệp của mình đã có những góp phần lớn lao cho lối hiểu biết mới về tâm lý con người. Giờ đây, ta đã hiểu thâm thúy hơn về cách con người ra quyết định hành động, tại sao 1 số ít lỗi nhìn nhận lại rất thông dụng và làm thế nào để cải tổ bản thân tốt hơn .Tư duy nhanh và chậm
Bạn đang đọc: Tóm Tắt Sách: Tư Duy Nhanh Và Chậm
Tư duy nhanh và chậm
( 930 lượt )
Mua Sách
Đọc Sách
Ai nên đọc cuốn sách này?
- Bất cứ ai quan tâm tới cách tâm trí hoạt động, cách con người giải quyết vấn đề, ra phán xét, và những điểm yếu mà tâm trí ta hay mắc phải.
- Bất cứ ai quan tâm tới những đóng góp của người đoạt giải Nobel Daniel Kahneman đến tâm lý và kinh tế học hành vi, và ứng dụng của chúng cho xã hội.
Tác giả cuốn sách này là ai?
Tiến sĩ Daniel Kahneman đạt giải Nobel Kinh Tế năm 2002. Ông là học giả kì cựu Trường Woodrow Wilson về Công vụ và những yếu tố quốc tế, Giáo sư danh dự về Tâm lý học và công vụ tại Trường Woodrow Wilson, Giáo sư danh dự Eugene Higgins về Tâm lý học tại Đại học Princeton, và học giả của Trung tâm về Lý trí tại Đại học Hebrew ở Jerusalem .
1 : Về hai tâm lý : hành vi của tất cả chúng ta được điều khiển và tinh chỉnh bởi hai mạng lưới hệ thống khác nhau – một cái tự động hóa và một cái hay Để ý đến
Có một vở kịch mê hoặc diễn ra trong tâm lý tất cả chúng ta, một câu truyện giống trên phim giữa hai nhân vật với nhiều cụ thể lắt léo, kịch tích và mẫu thuẫn. Hai nhân vật gồm có Hệ thống 1 – bản năng, tự động hóa và cảm tính ; và Hệ thống 2 – chín chắn, chậm rãi, và toan tính. Khi cạnh tranh đối đầu với nhau, sự tương tác của chúng quyết định hành động cách ta nghĩ, đưa ra phán xét, quyết định hành động và hành vi .
Hệ thống 1 là phần bộ não hoạt động giải trí theo trực giác và bất ngờ đột ngột, thường không có sự trấn áp có ý thức. Bạn hoàn toàn có thể thưởng thức mạng lưới hệ thống này hoạt động giải trí khi bạn nghe thấy một âm thanh rất lớn và bất ngờ đột ngột. Bạn sẽ làm gì ? Có thể bạn ngay lập tức và tự động hóa chuyển hướngchú ý của mình đến nó. Đó là Hệ thống 1 .
Hệ thống này là di sản của quy trình tiến hóa hàng triệu năm : những lợi thế sống còn nằm bên trong năng lực ra quyết định hành động và phán đoán nhanh gọn .
Hệ thống 2 là thứ ta ám chỉ khi tưởng tượng phần bộ não chịu nghĩa vụ và trách nhiệm cho quy trình ra quyết định hành động, lập luận và niềm tin của mỗi cá thể. Nó tinh chỉnh và điều khiển những hoạt động giải trí có ý thức của tâm lý như tự trấn áp, năng lực lựa chọn và chủ ý tập trung chuyên sâu .
Ví dụ, tưởng tượng bạn đang tìm kiếm một cô gái giữa đám đông. Tâm trí của bạn sẽ cố ý tập trung chuyên sâu vào trách nhiệm : nó nhớ lại những đặc thù của người đó hay bất kể thứ gì giúp xác lập tọa độ của cô. Khả năng này giúp loại trừ những sự sao lãng, giúp bạn bỏ lỡ đối tượng người dùng không tương quan. Nếu bạn suy trì sự tập trung chuyên sâu có chủ ý này, bạn hoàn toàn có thể phát hiện ra cô ấy trong vài phút, trái lại nếu bạn bị phân tâm, bạn sẽ khó hoàn toàn có thể tìm thấy cô ấy .
Như bạn sẽ thấy trong phần tiếp, mối liên hệ giữa hai mạng lưới hệ thống này xác lập cách hành xử của tất cả chúng ta .
2 : Hệ thống lười biếng : tính chây ì hoàn toàn có thể dẫn đến sai lầm đáng tiếc và ảnh hưởng tác động đến trí tuệ
Để xem cách hai mạng lưới hệ thống hoạt động giải trí thế nào, hãy thử giải bài toán cây gậy-và-quả bóng nổi tiếng sau :
Một cây gậy và quả bóng có giá USD 1.10. Cây gậy đắt hơn quả bóng USD 1. Vậy quả bóng có giá bao nhiêu ?
Mức giá Open trong tâm lý bạn, $ 0.10 là hiệu quả của mạng lưới hệ thống 1 cảm tính và tự động hóa, và nó đang hoạt động giải trí đấy ! Hãy dành ra vài giây và thử giải bài toán này xem .
Bạn có nhìn thấy lỗi của mình ? Đáp án đúng là $ 0.05 .
Chuyện vừa xảy ra là Hệ thống 1 bốc đồng của bạn chiếm quyền và tự động hóa vấn đáp bằng cách dựa vào cảm tính. Nhưng nó vấn đáp quá nhanh .
Thông thường, khi đương đầu với một trường hợp chưa rõ ràng, Hệ thống 1 sẽ gọi Hệ thống 2 để xử lý yếu tố, nhưng trong bài toán cây gậy và quả bóng, Hệ thống 1 đã bị lừa. Nó nhìn yếu tố quá đơn thuần, và sai lầm đáng tiếc khi tin rằng nó có làm chủ được .
Bài toán cây gậy-và-quả bóng đã thể hiện bản năng lao động trí óc lười biếng của tất cả chúng ta. Khi não hoạt động giải trí, ta thường chỉ sử dụng tối thiểu số nguồn năng lượng đủ cho việc làm đó. Người ta còn gọi đây là quy luật nỗ lực tối thiểu. Bởi vì thanh tra rà soát lại đáp án với Hệ thống 2 sẽ sử dụng nhiều nguồn năng lượng hơn, tâm lý sẽ không làm thế khi nó nghĩ chỉ cần dùng Hệ thống 1 là đủ .
Sự lười biếng rất tai hại chính bới tập luyện Hệ thống 2 là một phần quan trọng trong trí tuệ của con người. Nghiên cứu chỉ ra rằng làm những việc làm tương quan đến Hệ thống 2 yên cầu tập trung chuyên sâu và tự trấn áp, giúp ta mưu trí hơn. Bài toán cây gậy-và-quả bóng minh họa cho điều này, chính do tâm lý của tất cả chúng ta lẽ ra hoàn toàn có thể kiểm tra lại đáp án bằng cách sử dụng Hệ thống 2 và do đó tránh được lỗi thông dụng .
Nếu lười biếng và lười sử dụng Hệ thống 2, tâm lý của ta sẽ tự số lượng giới hạn sức mạnh mưu trí của nó .
3 : Lái tự động hóa : tại sao tất cả chúng ta không phải khi nào cũng trấn áp có ý thức những tâm lý và hành vi của mình .
Bạn nghĩ gì trong đầu khi bạn nhìn thấy những vần âm ” SO_P ” ? Có thể chưa có gì. Nhưng nếu bạn nhìn thấy chữ ” EAT ” ( ĂN ) tiên phong ? Bây giờ, khi nhìn lại chữ ” SO_P “, bạn sẽ hoàn toàn có thể điền nốt nó thành ” SOUP. ” Quá trình này lại còn được gọi là mồi ( Priming ) .
Chúng ta bị thả mồi khi phát hiện một từ, một khái niệm hoặc một sự kiện khiến ta liên tưởng đến những từ và khái niệm tương quan. Nếu bạn nhìn chữ ” SHOWER ” ( TẮM ) thay vì chữ ” EAT ” ( ĂN ) bên trên, hoàn toàn có thể bạn sẽ tưởng tượng ra chữ ” SOAP ” ( XÀ PHÒNG ) .
Hiện tượng thả mồi này không chỉ ảnh hưởng tác động tới cách ta nghĩ mà còn tới cách ta hành vi. Giống như tâm lý bị ảnh hưởng tác động khi nghe 1 số ít từ và khái niệm nhất định, khung hình bạn cũng hoàn toàn có thể bị ảnh hưởng tác động. Một ví dụ tiêu biểu vượt trội về hiện tượng kỳ lạ này hoàn toàn có thể được tìm thấy trong 1 nghiên cứu và điều tra trong đó những người tham giả bị thả mồi bằng những từ gắn với tuổi già, như ” Florida ” và ” nếp nhăn “, có phản ứng đi chậm hơn thông thường .
Đáng quá bất ngờ là, tất cả chúng ta trọn vẹn không ý thức được tâm lý và hành vi của mình bị tác động ảnh hưởng bởi việc thả mồi .
Vì vậy thả mồi cho thấy, trái với lập luận của nhiều người, tất cả chúng ta không phải khi nào cũng hoàn toàn có thể trấn áp có ý thức những hành vi, phán đoán và lựa chọn của mình. Thay vào đó tất cả chúng ta luôn luôn bị khuynh hướng bởi những điều kiện kèm theo xã hội và văn hóa truyền thống nhất định .
Ví dụ, điều tra và nghiên cứu được thực thi bởi Kathleen Vohs chứng tỏ rằng chỉ nghĩ đến tiền sẽ khiến mọi người sống cá thể hơn. Những người bị thả mồi bằng khái niệm tiền tài – ví dụ, như nhìn ảnh đồng xu tiền – sẽ hành vi độc lập và ít sẵn sàng chuẩn bị dính líu, nhờ vào hay gật đầu nhu yếu từ người khác hơn. Một ý niệm từ điều tra và nghiên cứu của Vohns là sống trong xã hội chứa đầy những kích thích gắn với tiền hoàn toàn có thể khiến mọi người sống ích kỉ hơn .
Thả mồi, giống như những tác nhân xã hội khác, hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động tâm lý và từ đó lựa chọn, phán xét, hành vi của một cá thể – và chúng lại phản chiếu lại vào văn hóa truyền thống và ánh hưởng tới kiểu xã hội mà tất cả chúng ta đang sống .
4 : Phán đoán nhanh : Tâm trí lựa chọn nhanh như thế nào, kể cả khi nó chưa có đủ thông tin để đưa ra một quyết định hành động lý trí .
Tưởng tượng bạn gặp một ai đó tên Ben tại bữa tiệc và thấy anh ta rất dễ gần. Sau đó, khi ai đó hỏi liệu bạn có biết ai muốn quyên góp cho quỹ từ thiện không. Bạn nghĩ đến Ben, mặc dầu điều duy nhất bạn biết về anh ta là người thân thiện .
Nói cách khác, bạn thích một phần trong tính cách của Ben, và vì thế bạn tưởng rằng mình thích mọi thứ khác về anh ấy. Chúng ta thường yêu hay ghét một người kể cả khi ta biết rất ít về họ .
Xu hướng đơn giản hóa mọi thứ khi chưa có đủ thông tin của tâm lý thường dẫn đến những lỗi phán đoán. Hiện tượng này được gọi là sự đồng nhất xúc cảm phóng đại, còn được gọi là hiệu ứng hào quang ( halo effect ) : cảm xúc tích cực về sự dễ gần của Ben khiến bạn đặt một vòng hào quang lên Ben, kể cả khi bạn không hiểu anh ta là mấy .
Nhưng đây không chỉ là cách duy nhất tâm lý của ta đi đường tắt khi đưa ra phán xét .
Con người còn mắc thiên kiến xác nhận ( confirmation bias ), xu thế ưng ý với thông tin nào ủng hộ niềm tin trước đây của họ, cũng như gật đầu bất kể điều gì hợp với nó .
Ta hoàn toàn có thể quan sát hiện tượng kỳ lạ này khi đặt câu hỏi, ” Liệu James có thân thiện không ? “. Các điều tra và nghiên cứu chỉ ra, khi đương đầu với câu hỏi kiểu này mà không có thông tin nào khác, tất cả chúng ta rất dễ coi James là một người thân thiện – do tại tâm lý sẽ tự động hóa ưng ý với quan điểm được gợi ý .
Hiệu ứng hào quang và thiên kiến xác nhận cùng xảy ra đồng thời chính do tâm lý ta hấp tấp vội vàng đưa ra phán xét nhanh. Nhưng điều này thường dẫn đến sai lầm đáng tiếc, chính do ta không phải khi nào cũng có đủ tài liệu để phán đoán đúng mực. Tâm trí của ta dựa trên những gợi ý hoàn toàn có thể sai lầm đáng tiếc và đơn giản hóa quá khích mọi thứ để lấp chỗ trống trong tài liệu, đưa tất cả chúng ta đến những Tóm lại có năng lực sai lầm đáng tiếc cao .
Giống như thả mồi, những hiện tượng kỳ lạ nhận thức này hoàn toàn có thể xảy ra một cách trọn vẹn vô thức và ảnh hưởng tác động lên những lựa chọn, phán đoán và hành vi của ta .
5 : Suy nghiệm : Tâm trí sử dụng những lối tắt để ra quyết định hành động nhanh như thế nào
Ta thường gặp trường hợp phải đưa ra phán xét nhanh gọn. Để làm điều này, tâm lý của ta đã tăng trưởng những lối tắt nhỏ để giúp ta ngay lập tức hiểu được thiên nhiên và môi trường xung quanh. Đây được gọi là những quy tắc dựa theo kinh nghiệm tay nghề – suy nghiệm ( Heuristics ) .
Đa phần, những quy trình này rất có ích, nhưng yếu tố là tâm lý ta thường tận dụng chúng quá mức. Áp dụng những quy tắc này trong những trường hợp không tương thích hoàn toàn có thể dẫn đến sai lầm đáng tiếc. Để hiểu hơn về những quy tắc dựa theo kinh nghiệm tay nghề là gì và những lỗi kéo theo, ta hoàn toàn có thể xem xét hai loại sau : suy nghiệm thay thế sửa chữa ( substitution heuristic ) và suy nghiệm sẵn có ( availability heuristic ) .
Tự nghiệm sửa chữa thay thế xảy ra khi ta vấn đáp một câu hỏi dễ hơn một câu hỏi thực sự được đưa ra .
Ví dụ, hãy thử câu hỏi này : ” Một phụ nữ ứng cử chức cảnh sát trưởng. Liệu cô ấy sẽ thành công xuất sắc trong chức vụ đó tới đâu ? ” Ta tự động hóa thay thế sửa chữa câu hỏi lẽ ra mình cần phải vấn đáp với câu dễ hơn, như, ” Liệu cô ấy có trông giống người sẽ trở thành một cảnh sát trưởng tốt hay không ? ”
Tự nghiệm này nghĩa là thay vì nghiên cứu và điều tra hồ sơ và chủ trương của ứng viên, ta chỉ đơn thuần hỏi bản thân một câu hỏi dễ hơn nhiều là liệu người phụ nữ này có khớp với hình ảnh trong tâm lý của ta về một viên cảnh sát trưởng tốt hay không. Không may là, nếu cô ấy không khớp với hình ảnh tâm lý đó, ta sẽ vô hiệu cô – kể cả cô có nhiều năm kinh nghiệm tay nghề đấu tranh tội phạm, điều khiến cô trở thành một ứng viên sáng giá .
Tiếp theo là tự nghiệm sẵn có, là khi bạn cho rằng một thứ có năng lực xảy ra cao hơn chỉ vì bạn tiếp tục nghe về nó hơn, hay thấy nó dễ nhớ hơn .
Ví dụ, đột quỵ gây tử trận nhiều hơn tai nạn thương tâm giao thông vận tải, nhưng một điều tra và nghiên cứu cho thấy 80 % những người được hỏi cho rằng có nhiều người chết vì tai nạn đáng tiếc giao thông vận tải hơn. Đó là do tại ta nghe nhiều về cái chết kiểu này trên tiếp thị quảng cáo hơn, và chính bới chúng để lại ấn tượng sâu đậm hơn ; ta nhớ những cái chết do tai nạn thương tâm kinh khủng thuận tiện hơn là chết do đột quỵ, và vì thế ta dễ có phản ứng không tương thích với những nguy hại này .
6 : Ghét số lượng : Tại sao tất cả chúng ta vật lộn để hiểu thống kê và phạm sai lầm đáng tiếc hoàn toàn có thể tránh được chỉ vì nó .
Làm sao bạn hoàn toàn có thể Dự kiến được việc này sẽ xảy ra hay không ?
Một cách hiệu suất cao là hãy nhớ tỉ lệ cơ sở ( base rate ). Nó ám chỉ tỉ lệ cơ sở trong thống kê, mà những bản thống kê khác nhờ vào vào. Ví dụ, tưởng tượng một hãng tắc xi lớn có 20 % xe màu vàng 80 % xe màu đỏ. Nghĩa là tỉ lệ cơ sở với xe tắc xi màu vàng là 20 % và với xe màu đỏ là 80 %. Nếu bạn gọi xe và muốn đoán màu của nó, hãy nhớ tỉ lệ cơ sở và bạn sẽ đưa ra được Dự kiến tương đối đúng chuẩn .
Vì vậy ta nên luôn luôn nhớ tỉ lệ cơ sở khi Dự kiến một vấn đề, nhưng không may là điều này thường không xảy ra. Trên trong thực tiễn, việc quên mất tỉ lệ cơ sở xảy ra cực kỳ phổ cập .
Một trong những lí do tự ta lại quên mất tỉ lệ cơ sở là ta tập trung chuyên sâu vào thứ mình kì vọng hơn là thứ có năng lực xảy ra cao nhất. Ví dụ, tưởng tượng lại những chiếc tắc xi trên : Nếu bạn thấy 5 chiếc xe đỏ chạy qua, bạn hoàn toàn có thể sẽ mở màn cảm thấy năng lực cao chiếc tiếp theo sẽ có màu đỏ. Nhưng bất kể có bao nhiêu xe dù màu nào đi qua, Xác Suất chiếc xe tiếp theo có màu đỏ vẫn vào lúc 80 % – và nếu ta nhớ tỉ lệ cơ sở, ta sẽ nhận ra điều này. Nhưng thay vào đó, ta thường tập trung chuyên sâu vào thứ mình kì vọng muốn thấy, một chiếc xe màu vàng, và vì thế ta rất dễ mắc sai lầm đáng tiếc .
Bỏ quên tỉ lệ cơ sở là một lỗi thông dụng tương quan tới yếu tố của con người khi đương đầu với số liệu. Ta thường hay quên rằng mọi thứ sẽ hồi quy về trung bình. Nghĩa là thừa nhận rằng toàn bộ mọi trường hợp đều có giá trị trung bình, và những giao động khỏi giá trị trung bình sau cuối cũng sẽ về lại điểm cân đối .
Ví dụ, nếu một tiền đạo bóng đá ghi 5 bàn thắng trung bình 1 tháng, lại ghi đến 10 bàn trong tháng 9, huấn luyện viên của cô sẽ rất vui sướng, nhưng nếu suốt năm còn lại cô lại chỉ ghi 5 bàn 1 tháng, huấn luyện viên sẽ chỉ trích cô vì không giữ phong độ. Tuy nhiên, cô không đáng bị phê bình chính do cô chỉ đang hồi quy về giá trị trung bình !
7 : Bất hảo trong quá khứ : Tại sao ta nhớ những sự kiện từ nhận thức muộn ( hindsight ) chứ không phải từ thưởng thức .
Tâm trí của ta không ghi nhớ những thưởng thức theo một đường thẳng. Ta có hai cỗ máy ghi lại những trường hợp khác nhau .
Đầu tiên, là bản thể thưởng thức, ghi lại cảm xúc của mình ở hiện tại. Nó đặt câu hỏi : ” Hiện tại mình đang cảm thấy thế nào ? ”
Thứ hai, là bản thể hồi tưởng, chép lại hàng loạt vấn đề đã diễn ra. Nó đặt câu hỏi : ” Nói chung thì mình cảm thấy như thế nào ? ”
Bản thể thưởng thức diễn đạt đúng chuẩn hơn những gì đã xảy ra, do tại cảm xúc của ta lúc đó là đúng mực nhất. Nhưng bản thể hồi tưởng không đúng chuẩn bằng do tại nó ghi lại chỉ một số ít những kí ức điển hình nổi bật sau khi vấn đề đã kết thúc .
Có hai nguyên do lý giải tại sao phần ghi nhớ lại ép chế phần thưởng thức. Nguyên nhân tiên phong được gọi là phớt lờ yếu tố thời hạn ( duration neglect ), khi mà ta quên mất cả quy trình sự kiện để nhớ một phần nhỏ của nó. Thứ là do quy luật đỉnh-đáy ( peak-end rule ), khi ta thường quá nhấn mạnh vấn đề thứ xảy ra ở cuối một sự kiện .
Để dễ tưởng tượng, xem xét một thí nghiệm ghi lại trí nhớ của mọi người về một lần soi nội tràng đau đớn. Trước khi soi, mọi người sẽ được chia thành hai nhóm : một nhóm được nội soi rất lâu, trong khi nhóm còn lại được nội soi nhanh hơn, nhưng cảm xúc đau đớn tăng dần khi kết thúc .
Bạn hẳn sẽ nghĩ những bệnh nhân không dễ chịu nhất là những người trải qua quy trình nội soi dài hơn, bởi họ phải chịu đau lâu hơn. Đó đúng là những gì họ cảm thấy vào thời gian đó. Trong khi nội soi, khi được hỏi về cảm xúc đau, bản thể thưởng thức sẽ đưa ra câu vấn đáp đúng mực : ai phải nội soi lâu hơn sẽ cảm thấy tệ hơn. Tuy nhiên, sau khi kết thúc, khi bản thể hồi tưởng ép chế, những ai được nội soi nhanh với màn kết đau đớn hơn sẽ cảm thấy tệ nhất. Cuộc khảo sát này đưa cho ta một ví dụ rõ ràng về hiệu ứng phớt lờ yếu tố thời hạn và quy luật đỉnh-đáy, và những kí ức không đúng chuẩn của ta .
8 : Sức mạnh ý chí : kiểm soát và điều chỉnh sự tập trung chuyên sâu của tâm lý hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đáng kể tới tâm lý và hành vi của ta như thế nào
Tâm trí của ta sử dụng những mức nguồn năng lượng khác nhau tùy vào loại việc làm. Khi không cần lôi kéo sự tập trung chuyên sâu và cần ít nguồn năng lượng, ta ở trong trạng thái đầu óc tự do ( cognitive ease ). Tuy nhiên, khi cần phải quan tâm, tâm lý sử dụng nhiều nguồn năng lượng hơn và bước vào trạng thái đầu óc căng thẳng mệt mỏi ( cognitive strain ) .
Những đổi khác này trong mức nguồn năng lượng của não có ảnh hưởng tác động đáng kể lên cách ta hành vi .
Khi đầu óc tự do, Hệ thống 1 cảm tính sẽ làm chủ tâm lý, và Hệ thống 2 logic và cần nhiều nguồn năng lượng sẽ suy yếu. Điều này có nghĩa là ta sẽ quyết định hành động theo trực giác hơn, phát minh sáng tạo và niềm hạnh phúc hơn, tuy nhiên ta cũng dễ phạm sai lầm đáng tiếc hơn .
Khi đầu óc căng thẳng mệt mỏi, nhận thức của ta được nâng cao, và Hệ thống 2 sẽ làm chủ. Hệ thống 2 có khuynh hướng kiểm tra lại những phán xét của ta hơn Hệ thống 1, thế cho nên mặc dầu ta hoàn toàn có thể bớt phát minh sáng tạo hơn, ta sẽ ít mắc lỗi hơn .
Bạn hoàn toàn có thể chủ ý ảnh hưởng tác động tới mức nguồn năng lượng mà tâm lý sử dụng để chọn mạng lưới hệ thống nào làm chủ cho tương thích với từng việc làm. Ví dụ nếu muốn thông điệp của mình thuyết phục hơn, hãy thử chuyển sang trạng thái đầu óc tự do .
Một cách để làm được điều này là tiếp xúc nhiều lần với những thông tin lặp lại. Nếu thông tin được lặp đi tái diễn với ta, hoặc dễ ghi nhớ hơn, nó sẽ trở nên thuyết phục hơn. Đó là chính bới tâm lý đã đổi khác để phản ứng tích cực hơn khi tiếp xúc nhiều lần với cùng một thông điệp. Khi ta nhìn thấy một thứ đã quen thuộc với ta, ta sẽ bước vào trạng thái đầu óc tự do .
Mặt khác, đầu óc stress sẽ giúp ta thành công xuất sắc trong những việc làm tương quan đến số lượng .
Ta hoàn toàn có thể chuyển sang trạng thái này bằng cách tiếp xúc với thông tin được trình diễn một cách rắc rối, ví dụ bằng phông chữ khó đọc. Khi đó tâm lý sẽ phải chú tâm hơn và ngày càng tăng mức nguồn năng lượng để hiểu yếu tố, và vì thế ta ít có năng lực từ bỏ hơn .
9 : Đánh liều : cách Xác Suất được trình diễn như thế nào sẽ ảnh hưởng tác động đến ta nhìn nhận mức độ rủi ro đáng tiếc
Cách ta nhìn nhận ý tưởng sáng tạo và tiếp cận yếu tố bị tác động ảnh hưởng nặng bởi cách chúng được trình diễn như thế nào. Chỉ biến hóa một chi tiết cụ thể nhỏ hoặc nhấn mạnh vấn đề vào một câu nói hoặc một câu hỏi hoàn toàn có thể biến hóa lớn lao phản ứng của ta .
Một ví dụ tiêu biểu vượt trội hoàn toàn có thể tìm thấy trong cách ta nhìn nhận rủi ro đáng tiếc :
Bạn hoàn toàn có thể nghĩ rằng một khi ta hoàn toàn có thể xác lập được Phần Trăm của rủi ro đáng tiếc, mọi người sẽ tiếp cận nó cùng một cách. Tuy nhiên, trong thực tiễn lại không phải vậy. Kể cả với những năng lực được giám sát cẩn trọng, chỉ cần đổi khác cách diễn đạt một số lượng hoàn toàn có thể biến hóa cách ta tiếp cận nó .
Ví dụ, mọi người sẽ thấy một vấn đề hiếm gặp có năng lực xảy ra cao hơn nó được diễn đạt dưới dạng tần suất tương đối hơn là Xác Suất thống kê .
Trong một ví dụ còn được biết đến là Thí nghiệm Mr. Jones, hai nhóm chuyên gia tâm thần được tham vấn về việc liệu thả ông Jones khỏi bệnh viện tinh thần lúc này có bảo đảm an toàn. Một nhóm được bảo rằng bệnh nhân như ông Jones có ” 10 % năng lực hành hung người khác, ” và nhóm thứ 2 được bảo rằng ” trong 100 bệnh nhân giống ông Jones, 10 người có năng lực gây ra đấm đá bạo lực. ” Kết quả là nhóm 2 có số người khước từ thả người cao gấp đôi nhóm 1 .
Sự tập trung chuyên sâu của ta còn bị sao lãng khỏi những thông tin có tương quan về mặt thông kê, được gọi là sự phớt lờ mẫu số ( denominator neglect ). Điều này xảy ra khi ta lờ đi những thống kê rõ ràng để chọn những hình ảnh sôi động trong tâm lý mà hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động tới quyết định hành động của ta
Ví dụ hai câu sau : ” Loại thuốc này sẽ bảo vệ trẻ khỏi căn bệnh X nhưng có 0.001 % gây ra biến dạng vĩnh viễn ” với ” 1 trong 100,000 trẻ dùng thuốc này sẽ bị biến dạng vĩnh viễn. ” Cho dù ý nghĩa của 2 câu như nhau, câu sau gợi lên hình ảnh một em bé dị tật và có ảnh hưởng tác động lớn hơn, và đó là nguyên do nó làm ta chần chừ hơn khi vận dụng loại thuốc này .
10 : Không phải Rô bốt : Tại sao con người không quyết định hành động dựa trên tư duy lý trí
Các cá thể đưa ra lựa chọn như thế nào ?
Từ lâu, một nhóm những nhà kinh tế tài chính có sức tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đã cho rằng con người ra quyết định hành động dựa trên lập luận lý tính. Họ cho rằng mọi người đều lựa chọn theo triết lý quyền lợi, chứng minh và khẳng định rằng khi những cá thể ra quyết định hành động, họ chỉ nhìn vào những tài liệu lý tính và chọn giải pháp có tổng quyền lợi lớn nhất .
Ví dụ, thuyết quyền lợi sẽ đưa ra kiểu câu như sau : nếu bạn thích cam hơn kiwis, thì bạn sẽ chọn thời cơ 10 % có được quả cam hơn thời cơ 10 % có được quả kiwis .
Hiển nhiên phải không ?
Nhóm nhà kinh tế tài chính học có ảnh hưởng tác động nhất trong nghành nghề dịch vụ này tập trung chuyên sâu tại Trường kinh tế tài chính Chicago và học giả nổi tiếng nhất của họ là Milton Friedman. Sử dụng thuyết quyền lợi, phe phái Chicago cho rằng những cá thể trên thị trường là những người ra quyết định hành động siêu lí tính, những kẻ mà nhà kinh tế tài chính học Richard Thaler và luật sư Cass Sunstein sau này gọi là Thương gia ( Econs ). Với Thương gia, mỗi cá thể hành xử hệt như nhau, nhìn nhận sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ dựa trên những nhu yếu duy lý của họ. Hơn nữa, người kinh tế tài chính cũng nhìn nhận gia tài của mình một cách lý trí, chỉ chăm sóc tới mức quyền lợi nó đem lại cho họ .
Vậy nên nếu tưởng tượng hai người, John và Jenny, đều có tổng tài sản là 5 triệu đô. Theo thuyết quyền lợi, vì họ có cùng số tiền nên họ sẽ niềm hạnh phúc ngang nhau .
Nhưng nếu tất cả chúng ta phức tạp hóa yếu tố hơn một chút ít ? Giả dụ gia tài 5 triệu đô là tác dụng của một ngày đánh bạc, và hai người có điểm xuất phát khác nhau : John khởi đầu chỉ có 1 triệu đô và sau cuối có được số tiền gấp 5, trái lại Jenny khởi đầu với 9 triệu đô và lỗ chỉ còn 5 triệu đô. Liệu bạn có vẫn nghĩ John và Jenny đều niềm hạnh phúc ngang nhau với số tiền 5 triệu đô ?
Rõ ràng, tất cả chúng ta nhìn nhận mọi thứ không chỉ dựa vào quyền lợi thuần túy của nó .
Như ta sẽ thấy trong phần tiếp, chính bới con người không nhìn quyền lợi một cách lý trí như thuyết quyền lợi khẳng định chắc chắn, ta hoàn toàn có thể đưa ra những quyết định hành động lạ lùng và phi lý trí .
11 : Trực giác : tại sao thay vì quyết định hành động dựa trên những xem xét lý tính, ta thường bị lung lay bởi những yếu tố cảm hứng .
Nếu thuyết quyền lợi là sai, vậy thuyết nào đúng ?
Một giải pháp khác là thuyết triển vọng ( prospect theory ), do chính tác giả sách tăng trưởng
Thuyết triển vọng của Kahneman thử thách thuyết quyền lợi bằng cách chỉ ra rằng khi đưa ra lựa chọn, ta không phải khi nào cũng hành vi một cách có lý trí nhất .
Tưởng tượng có hai ngữ cảnh : Trong trường hợp 1, bạn được cho $ 1000 và phải chọn giữa : 100 % nhận được USD 500 hoặc đánh cược 50/50 để thắng USD 1000 nữa. Trong trường hợp 2, bạn được cho $ 2000 và phải chọn giữa : 100 % mất $ 500 hoặc đánh cược 50/50 mất $ 1000 .
Nếu tất cả chúng ta chỉ quyết định hành động lý trí, thì bạn sẽ lựa chọn giống nhau trong hai trường hợp. Nhưng thực tiễn không phải thế. Trong ví dụ đầu, đa phần mọi người sẽ chọn giải pháp bảo đảm an toàn là lấy USD 500, nhưng trong trường hợp 2, đa phần lại đánh liều .
Thuyết triển vọng giúp lý giải tại sao lại có sự độc lạ. Nó nhấn mạnh vấn đề tối thiểu hai nguyên do tại sao ta không hành vi lý trí. Cả hai túc tắc cập đến tính sợ thua lỗ của ta – trong thực tiễn là ta sợ thua lỗ hơn là nhận được lời .
Lý do tiên phong là ta định giá mọi thứ dựa trên những điểm tham chiếu. Khởi đầu với mức $ 1000 hay $ 2000 trong hai ngữ cảnh đổi khác năng lực đánh bạc của ta, chính do điểm khởi đầu tác động ảnh hưởng tới cách ta định giá vị thế của mình. Điểm tham chiếu trong trường hợp 1 là $ 1000 và $ 2000 trong trường hợp 2, nghĩa là nếu còn USD 1500, thì là lãi với TH1 nhưng là lỗ trong TH2. Kể cả lý luận rõ ràng không bình thường ( vì kiểu gì bạn cũng có USD 1500 ), ta hiểu giá trị trải qua điểm xuất phát cũng như giá trị khách quan tại thời gian đó .
Thứ hai, ta bị ảnh hưởng tác động bởi nguyên tắc giảm độ nhạy ( diminishing sensitivity principle ) : giá trị ta nhìn nhận hoàn toàn có thể khác với giá trị thực của nó. Ví dụ, mất tiền từ USD 1000 xuống $ 900 không cảm thấy tệ bằng việc mất tiền từ USD 200 xuống $ 100, bất kể khoản bị mất có giá trị ngang nhau. Tương tự trong ví dụ của ta, giá trị khoản lỗ được nhìn nhận khi mất tiền từ USD 1500 xuống $ 1000 sẽ lớn hơn khoản mất từ USD 2000 xuống USD 1500 .
12 : Hình ảnh sai : tại sao tâm ý lại kiến thiết xây dựng một hình ảnh hoàn hảo để lý giải quốc tế, nhưng chúng thường dẫn đến tự tin thái quá và sai lầm đáng tiếc .
Để hiểu những trường hợp, tâm lý ta sử dụng sự đồng điệu nhận thức ( cognitive coherence ) ; ta thiết kế xây dựng những hình ảnh tâm lý ( mental image ) hoàn hảo để lý giải những ý tưởng sáng tạo và khái niệm. Ví dụ, ta có rất nhiều hình ảnh trong não về thời tiết. Giả dụ ta có hình ảnh về thời tiết mùa hè, hoàn toàn có thể một bức tranh về mặt trời chói chang, nóng bỏng làm ta đổ mồ hôi nhễ nhại .
Ngoài việc giúp ta hiểu sự vật, ta cũng dựa vào những hình ảnh này để ra quyết định hành động .
Khi ra quyết định hành động, ta tìm hiểu thêm những hình ảnh này và thiết kế xây dựng giả định và Tóm lại dựa trên chúng. Ví dụ, nếu ta muốn biết nên mặc đồ gì vào mùa hè, ta dựa những quyết định hành động của mình vào hình ảnh trong tâm lý ta về trời mùa hạ .
Vấn đề là ta quá tin vào những hình ảnh này. Kể cả khi những thống kê và tài liệu hiện có phủ nhận những bức ảnh tâm lý này, ta vẫn sẽ để nó hướng dẫn mình. Người dự báo thời tiết hoàn toàn có thể cho rằng thời nay sẽ lạnh, nhưng bạn vẫn quần đùi và áo phông thun, như bức ảnh tâm lý về mùa hè nói cho bạn. Do đó bạn hoàn toàn có thể co ro ngoài trời .
Tóm tắt, ta quá tự tin vào những hình ảnh tâm lý sai lầm đáng tiếc. Nhưng có 1 số ít cách để khắc phục yếu tố này và đưa ra những Dự kiến tốt hơn .
1 cách để tránh lỗi là tận dụng chiêu thức Dự kiến theo lớp tham chiếu ( reference class forecasting ). Thay vì phán xét dựa trên hình ảnh tâm lý chung chung, hãy sử dụng những tài liệu lịch sử dân tộc để Dự kiến đúng chuẩn hơn. Ví dụ, hãy nghĩ về những lần bạn ra ngoài mùa hè mà trời lại rét. Lúc đó bạn mặc gì ?
Ngoài ra, bạn hoàn toàn có thể tạo ra một kế hoạch phòng thân ( risk policy ) dài hạn, để lên kế hoạch cho những giải pháp đơn cử trong cả trường hợp dự báo chuẩn và sai. Trong qua sự sẵn sàng chuẩn bị và bảo vệ, bạn hoàn toàn có thể dựa vào chứng cứ thay vì những hình ảnh tâm lý và đưa ra dự báo đúng mực hơn. Trong trường hợp thời tiết của ta, điều này có nghĩa là hãy mang theo một chiếc áo len cho chắc .
13 : Tổng kết
Thông điệp chính trong cuốn sách này là :
Tư duy nhanh và chậm cho ta thấy tâm lý của mình gồm hai mạng lưới hệ thống. Hệ thống 1 hoạt động giải trí theo bản năng và yên cầu rất ít nỗ lực ; Hệ thống 2 hoạt động giải trí tỉ mẩn hơn và yên cầu sự tập trung chuyên sâu nhiều hơn. Những tâm lý và hành vi của ta biến hóa tùy thuộc vào mạng lưới hệ thống nào đang trấn áp bộ não vào thời gian đó .
Trạm Đọc (Read Station)
Theo Blinkist
Source: https://tbdn.com.vn
Category: Sách Hay
