Phân tích Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm để hiểu và cảm nhận rõ hơn cảm nghĩ mới mẻ của tác giả về đất nước qua những vẻ đẹp được phát hiện ở chiều sâu trên nhiều bình diện: lịch sử, địa lí, văn hoá,… cùng với sự nhấn mạnh tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” qua giọng thơ trữ tình – chính luận sâu lắng, thiết tha.
I. Hướng dẫn phân tích bài Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)
Đề bài: Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
1. Phân tích nhu yếu đề bài
– Yêu cầu về nội dung : phân tích nội dung, nghệ thuật và thẩm mỹ của bài thơ Đất nước .
– Phạm vi tư liệu, dẫn chứng: các câu văn, từ ngữ, chi tiết, hình ảnh… tiêu biểu trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
– Phương pháp lập luận chính : Phân tích .
2. Hệ thống vấn đề bài Đất nước
– Luận điểm 1: Cảm nhận về đất nước từ nhiều phương diện: lịch sử, văn hóa, chiều sâu của không gian, chiều dài của thời gian.
– Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lõi Đất nước của Nhân dân.
>>> Tham khảo lại nội dung hướng dẫn soạn bài Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm
II. Lập dàn ý chi tiết cụ thể phân tích bài Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)
1. Mở bài phân tích Đất nước
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm :+ Nguyễn Khoa Điềm thuộc lớp nhà thơ lớn lên trong những ngày độc lập và trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, tiêu biểu vượt trội cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ .
+ Bài thơ Đất nước trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có chất triết lí sâu sắc, thể hiện tư tưởng “Đất nước của nhân dân”, thức tỉnh thanh niên, tuổi trẻ thành thị miền Nam xuống đường đấu tranh.
2. Thân bài phân tích Đất nước
* Luận điểm 1: Cảm nhận của tác giả về đất nước từ nhiều phương diện
– Lí giải cội nguồn của đất nước ( phương diện lịch sử vẻ vang, văn hoá dân tộc bản địa )+ “ Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi ” -> Đất nước đã có từ truyền kiếp+ “ ngày xửa thời xưa ” -> gợi nhớ đến câu khởi đầu những câu truyện dân gian+ “ miếng trầu ” -> tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau+ “ Tóc mẹ thì bới sau đầu ” -> thói quen búi tóc của những người phụ nữ Nước Ta=> Đất nước gắn liền với truyền thống cuội nguồn văn hoá, quy trình hình thành phong tục tập quán .+ “ Thương nhau bằng gừng cay muối mặn ” -> thói quen tâm lí, truyền thống lịch sử yêu thương của dân tộc bản địa .+ “ cái kèo cái cột thành tên ”, “ một nắng hai sương ” -> Đất nước trưởng thành cùng quy trình lao động sản xuất .=> Đất nước bắt nguồn từ những điều bình dị, thân mật trong đời sống của người Nước Ta từ thời xưa mà không hề xa xôi, trừu tượng .- Cảm nhận về đất nước qua phương diện khoảng trống và thời hạn+ Về khoảng trống địa lí :
- “Đất / nước”: hai yếu tố được tách riêng để suy tư một cách sâu sắc
- “nơi anh đến trường”, “nơi em tắm”, “nơi em đánh rơi… thương thầm” : là nơi sinh sống của mỗi người (sinh ra, lớn lên, đi học, trưởng thành và những những rung động đầu đời,…)
- “nơi con chim phượng hoàng”, “nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” : Là núi, sông, rừng, biển
- “là nơi dân mình đoàn tụ…” : là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ ()
+ Về thời hạn :
- Dài “đằng đẵng” từ xa xưa, gắn liền với truyền thuyết các dân tộc anh em cùng chung con Rồng, cháu Lạc và truyền thuyết dựng nước của vua Hùng cùng ngày giỗ Tổ.
- Trong hiện tại: đất nước có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự gắn kết giữa mỗi người đất nước sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giữa cái riêng và cái chung.
- Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa”, “đến những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ trường tồn, bền vững.
=> Đất nước được cảm nhận suốt chiều dài thời hạn lịch sử vẻ vang từ quá khứ đến hiện tại và tương lai .
* Luận điểm 2: Tư tưởng cốt lõi Đất nước của Nhân dân.
– Thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là loại sản phẩm của tạo hóa mà được hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người :+ Nhờ tình nghĩa yêu thương, thủy chung mà có “ hòn Vọng Phu ”, “ hòn Trống Mái ”+ Nhờ niềm tin quật cường, anh hùng trong quy trình dựng nước và giữ nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử lịch sử vẻ vang về quy trình dựng nước .+ Nhờ truyền thống cuội nguồn hiếu học mà có những “ núi Bút non Nghiên ”- Nhân dân tạo ra sự lịch sử dân tộc 4000 năm :+ Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn thường trực tình yêu nước .+ Tác giả nhấn mạnh vấn đề đến những con người vô danh tạo ra sự lịch sử dân tộc, khẳng định chắc chắn vai trò của mỗi cá thể với lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa .- Nhân dân tạo ra và giữ gìn những giá trị vật chất, niềm tin cho đất nước : văn hóa truyền thống “ truyền hạt lúa ”, “ truyền lửa ”, “ truyền giọng nói ”, “ gánh theo tên xã, tên làng ”, … từ đó kiến thiết xây dựng nền móng tăng trưởng đất nước lâu bền .- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích : “ đất nước này là đất nước của nhân dân đất nước của ca dao truyền thuyết thần thoại ”, đất nước ấy bộc lộ qua tâm hồn con người : biết yêu thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức của con người và biết chiến đấu vì đất nước .
3. Kết bài phân tích Đất nước
– Khái quát giá trị nội dung bài thơ: Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện, cái nhìn mới mẻ về đất nước với tư tưởng cốt lõi là tư tưởng đất nước của nhân dân. Đồng thời cũng nêu lên trách nhiệm của các thế hệ, đặc biệt là thế hệ trẻ với đất nước mình.
– Đặc sắc nghệ thuật:
+ Sử dụng những vật liệu của văn hoá dân gian phong phú, phát minh sáng tạo+ Ngôn ngữ giàu chất suy tư, triết luận thâm thúy+ Thể thơ tự do văn minh linh động+ Giọng thơ trữ tình – chính luận sâu lắng, thiết tha .- Nêu cảm nhận của em về bài thơ- Liên hệ nghĩa vụ và trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày này với đất nước .
Xem thêm hướng dẫn lập dàn ý phân tích bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm chi tiết và đầy đủ để không bỏ sót ý cho bài văn của mình.
4. Sơ đồ tư duy phân tích bài Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
Sơ đồ tư duy phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
>>> Xem thêm: Sơ đồ tư duy Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm
III. Một số bài văn hayphân tích bài Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm
1. Phân tích Đất nước bài số 1:
Đất nước là đề tài muôn thuở của thơ văn Nước Ta. Chúng ta đã phát hiện đất nước chìm trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm ; gặp đất nước đang thay đổi từng ngày qua thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có lẽ rằng đất nước được nhìn từ nhiều góc nhìn, vừa đủ và toàn vẹn nhất qua bài thơ “ Đất nước ” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài đất nước từ khi được sinh ra cho đến khi phải trải qua bao nhiêu sóng gió cuộc chiến tranh được tái diễn sinh động qua một hồn thơ tinh xảo, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm .Tác giả nhìn đất nước từ nhiều góc nhìn, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử vẻ vang. Đất nước là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của xúc cảm chính tác giả .Bài thơ được mở màn bằng những vần thơ nhẹ nhàng, tinh xảo đưa người đọc quay trở lại với những ngày đầu mới khai sinh :Khi ta lớn lên đất nước đã có rồiĐất nước có trong những cái ” ngày xửa thời xưa mẹ … ” thường hay kểĐất nước khởi đầu với miếng trầu giờ đây bà ănĐất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặc .Đất nước hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, thân thiện, nó không phải là một khái niệm trừu tượng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong đời sống của mỗi tất cả chúng ta. Tác giả sử dụng từ “ khi ” để ghi lại sự sinh ra của khái niệm “ đất nước ”. Từ khi mỗi tất cả chúng ta sinh ra thì đất nước đã có rồi. Sau câu thơ ấy, tác giả khởi đầu lí giải nguồn gốc của đất nước mà mỗi người đều mong ước hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhẹ, ngọt ngào dẫn dụ người đọc về với những “ ngày xửa rất lâu rồi ”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ quay trở lại trong những tâm lý của con người. Từ ” ngày xửa, thời xưa ” lưu lại những điều gì đó rất lâu rồi, rất xưa, không xác lập thời hạn đơn cử, chỉ biết rằng nó đã có từ truyền kiếp. Đất nước đồng thời hình thành từ khi dân mình biết đánh giặc, là những con người đó tạo ra sự đất nước …Đất nước còn gắn liền với đời sống bình dị, thân quen của người nông dân Nước Ta. Tác giả không chỉ dừng lại ở đó, đất nước còn được lý giải chính là thành quả của công cuộc lao động để thiết kế xây dựng và tăng trưởng :Cái kèo cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàngĐất nước có từ ngày đóMột một dụng cụ được tạo ra để ship hàng cho đời sống sản xuất cũng như hoạt động và sinh hoạt của con người như “ kèo, cột ” đều gắn bó với lịch sử vẻ vang sinh ra của đất nước. Rất bình dị, rất chân thực nhưng nó như thể một sự lý giải đúng đắn. Hình ảnh Đất Nước trong 9 câu thơ đầu Việt Bắc qua sự cảm nhận của tác giả thật mới mẻ và lạ mắt nhưng cũng rất thân thiện, thân thương .Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của đất nước, đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng :Đất là nơi anh đến trườngNước là nơi em tắmĐất nước là nơi ta hò hẹnĐất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầmĐất nước không riêng gì hiển hiện trong khoảng trống văn hóa truyền thống, phong tục tập quán của con người mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã cắt nghĩa “ đất nước ” thành hai từ “ đất ” và “ nước ” để lí giải đơn cử ý nghĩa của từng từ. Đây hoàn toàn có thể coi là sự tinh xảo và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì đất nước vẫn là một khái niệm toàn vẹn và đầy ý nghĩa nhất .Đất nước còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử dân tộc và chiều dài của khoảng trống văn hóa truyền thống, của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê nhà. Đất nước được hình thành từ những câu truyện rất lâu rồi, từ những điển tích điển cố mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “ con chim phượng hoàng ”, “ núi bà Đen, bà Điểm ”, “ Lạc Long Quân Âu Cơ ” chính là dẫn chứng cho sự tăng trưởng nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của tất cả chúng ta. Nhớ về cội nguồn, nhớ về những thời xưa khó khăn vất vả chính là đạo lí, truyền thống cuội nguồn uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta .Đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống cuội nguồn :Những ai đã khuấtNhững ai giờ đâyYêu nhau và sinh con đẻ cáiGánh vác phần người đi trước để lạiDặn dò con cháu chuyện tương laiTrong sự hình thành và tăng trưởng bề dày văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc ngày càng được khẳng định chắc chắn. Những con người đã ngã xuống vì đất nước, những con người thế hệ tương lai cần phải cố gắng nỗ lực gìn giữ và phát huy được truyền thống cuội nguồn tốt đẹp đó .Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về đất nước từ góc nhìn đời thường, góc nhìn lịch sử dân tộc, góc nhìn khoảng trống và thời hạn mang đến cho người đọc nhận thức đúng đắn nhất về đất nước mà tất cả chúng ta đang sống và góp sức .Hơn hết tác giả còn chứng minh và khẳng định :Trong anh và em ngày hôm nayĐều có một phần đất nướcCó thể nói đất nước đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở nghĩa vụ và trách nhiệm và nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả chúng ta về công cuộc thiết kế xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của đất nước này .Đất nước còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm thâm thúy :Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãiChẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông chaÔi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấyNhững cuộc sống đã hóa núi sông taMột ý niệm thâm thúy, giàu giá trị nhân sinh quan khiến cho người đọc không hề phủ nhận sự sống sót của đất nước là một thực tiễn. Đất nước còn hình tượng cho lòng tôn kính, sự biết ơn đến những người đã ngã xuống vì độc lập, tự do cho ngày hôm nay :Họ đã sống và chếtGiản dị và bình tâmKhông ai nhớ mặt đặt tênNhưng họ đã làm ra đất nướcLại thêm một sự lí giải đúng đắn cho định nghĩa “ đất nước ”, những con người đó họ dù chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong đời sống của những người ở lại. Nhưng ở hai câu thơ cuối hoàn toàn có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra định nghĩa đúng đắn và thâm thúy nhất về đất nước :Đất nước này là đất nước của nhân dânĐất nước của nhân dân, đất nước của ca dao thần thoại cổ xưa .Thật vậy, nhân dân chính là gia chủ của đất nước. Bởi vậy đất nước này phải thuộc về nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất văn minh, rất đời thường và rất thâm thúy .Như vậy, Nguyễn Khoa Điềm bằng những lý lẽ và dẫn chứng đầy thuyết phục đã chứng minh và khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của đất nước trong đời sống của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh về đất nước vẫn còn sống mãi trong lòng người đọc .
Nghe bài phân tích bài thơ Đất Nước
2. Phân tích Đất nước bài số 2
Đất nước luôn là tiếng gọi thiêng liêng muôn thuở, muôn nơi và của bao triệu trái tim con người. Đất nước đi vào đời tất cả chúng ta qua những lời ru ngọt ngào êm dịu, qua những làn điệu dân ca quyến rũ và những vần thơ sâu lắng, thiết tha và rất đỗi tự hào của bao lớp thi nhân. Ta phát hiện một hình tượng đất nước đau thương nhưng vẫn ngời lên ý chí đấu tranh trong trang thơ Nguyễn Đình Thi đồng thời cũng rất dịu dàng êm ả ý tứ trong thơ Hoàng Cầm. Nhưng với Nguyễn Khoa Điềm, ta phát hiện một cái nhìn toàn vẹn, tổng hợp từ nhiều bình diện khác nhau về một đất nước của nhân dân. Tư tưởng ấy đã qui tụ mọi cách nhìn và cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước. Thông qua những vần thơ phối hợp giữa xúc cảm và tâm lý, trữ tình và chính luận, nhà thơ muốn thức tỉnh ý thức, ý thức dân tộc bản địa, tình cảm với nhân dân, đất nước của thế hệ trẻ Nước Ta trong những năm chống Mĩ cứu nước .Mở đầu đoạn trích là giọng thơ nhẹ nhàng, thủ thỉ như những lời tâm tình tích hợp với hình ảnh thơ bình dị thân mật đưa ta trở lại với cội nguồn đất nước .Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồiĐất Nước có trong những cái ngày xửaNgày xưa mẹ thường hay kểĐất Nước khởi đầu từ miếng trầu giờ đây bà ănĐất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc .Đất nước trước hết không phải là một khái niệm trừu tượng mà là những gì rất thân mật, thân thiện ở ngay trong đời sống bình dị của mỗi con người. Đất nước hiện hình trong câu truyện cổ tích ngày xửa rất lâu rồi mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre trước ngõ … gợi lên một Đất nước Nước Ta bao dung hiền hậu, thủy chung và sắt son tình nghĩa đồng đội, nhưng cũng vô cùng kinh khủng khi chống quân xâm lược. Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều gợi về một vẻ đẹp ý thức Đất nước, đều thấm đẫm ngọn nguồn lịch sử dân tộc dân tộc bản địa .Đất nước còn là hiện thân của những phong tục tập quán ngàn đời, dẫn chứng của một dân tộc bản địa giàu truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống, giàu tình yêu thương gắn bó với mái ấm mái ấm gia đình. Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn. Gừng tất yếu là cay, muối tất yếu là mặn. Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lí tự nhiên kia. Hình ảnh thơ khiến ta rưng rưng nhớ về một lời nhắc nhở thiết tha về tình nghĩa của một ai đó hôm nào : Tay bưng đĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau .
Đất nước còn là thành quả của công cuộc lao động vất vả để sinh tồn, để dựng xây nhà cửa:
Cái kèo cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàngĐất Nước có từ ngày đó .Ở đây Đất nước không còn là một khái niệm trừu tượng nữa mà đơn cử, quen thuộc và giản dị và đơn giản biết bao. Việc tác giả sử dụng những vật liệu dân gian để biểu lộ suy tưởng của mình về đất nước với ý niệm “ Đất nước của nhân dân ” .Vẫn bằng lời trò chuyện tâm tình với mỗi nhân vật đối thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã diễn giải khái niệm đất nước theo kiểu riêng của mình :Đất là nơi anh đến trườngNước là nơi em tắmĐất Nước là nơi ta hò hẹnĐất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm .Đất nước không riêng gì được cảm nhận bởi khoảng trống địa lí bát ngát từ rừng đến bể mà còn được cảm nhận bởi khoảng trống hoạt động và sinh hoạt thông thường của mỗi người, khoảng trống của tình yêu đôi lứa, khoảng trống của nỗi nhớ thương. Ý niệm về đất nước được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với những liên tưởng gợi ra từ đó. Sử dụng lỗi chiết tự mà vẫn không ngô nghê, mà vẫn thật duyên dáng và ý nhị, hoàn toàn có thể gợi ra cho thấy một ý niệm mang những đặc thù riêng của dân tộc bản địa ta về khái niệm đất nước, mà tư duy thơ hoàn toàn có thể tách ra, nhấn mạnh vấn đề .Đất mở ra cho anh một chân trời kỹ năng và kiến thức, nước gột rửa tâm hồn em trong sáng dịu hiền. Cùng với thời hạn lớn lên đất nước trở thành nơi anh và em hò hẹn. Không những thế, đất nước còn người bạn san sẻ những tình cảm nhớ mong của những người đang yêu. Đất và nước tách rời khi anh và em đang là hai thành viên, còn hòa hợp khi anh và em kết lại thành ta. Chiếc khăn – hình tượng của nỗi nhớ thương – đã từng làm bao trái tim tuổi trẻ bâng khuâng : “ Khăn thương nhớ ai, Khăn rơi xuống đất … ”, một lần nữa lại khiến lòng người xúc động, bồi hồi trước tình cảm chân thành của những tâm hồn yêu thương say đắm .Đất Nước còn là nơi trở lại của những tâm hồn thiết tha với quê nhà. Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang phong thái dân ca miền Trung, thẫm đẫm lòng yêu quê nhà cả tác giả. Đất Nước mình bình dị, quen thuộc nhưng nhiều lúc cũng lớn rộng, trang trọng và kì vĩ vô cùng, nhất là so với những người đi xa. Dù chim ham trái chín ăn xa, thì cũng giật mình nhớ gốc cây đa lại về. Gia đình Nước Ta là như vậy, khi nào cũng hướng về quê nhà, hướng về cội nguồn .Đất nước vĩnh cửu trong khoảng trống và thời hạn : Thời gian đằng đẵng, khoảng trống bát ngát để mãi mãi là nơi dân mình sum vầy, là khoảng trống sống sót của hội đồng Nước Ta qua bao thế hệ. Nguyễn Khoa Điềm gợi lại truyền thuyết thần thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, về truyền thuyết thần thoại Hùng Vương và ngày giỗ tổ. Nhắc lại Lạc Long Quân và Âu Cơ, nhắc đến ngày giỗ tổ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc nhở mọi người nhớ về cội nguồn của dân tộc bản địa. Dù dạt dẹo chốn nào, dân cư Nước Ta cũng đều hướng về đất tổ, nhớ đến dòng giống Rồng Tiên của mình .Nhắc đến chuyện xưa ấy như để chứng minh và khẳng định, cũng là để nhắc nhở :Những ai đã khuấtNhững ai giờ đâyYêu nhau và sinh con đẻ cáiGánh vác phần người đi trước để lạiDặn dò con cháu chuyện tương laiCảm hứng thơ của tác giả có vẻ như phóng túng, tự do nhưng thật ra đây là một mạng lưới hệ thống lập luận khá rõ mà hầu hết là tác giả biểu lộ đất nước trong ba phương diện : trong chiều rộng của khoảng trống chủ quyền lãnh thổ địa lí, trong chiều dài thăm thẳm của thời hạn lịch sử vẻ vang, trong bề dày của văn hóa truyền thống – phong tục, lối sống tâm hồn và tính cách dân tộc bản địa .Ba phương diện ấy được bộc lộ gắn bó thống nhất và ở bất kể phương diện nào thì tư tưởng đất nước của nhân dân vẫn là tư tưởng cốt lõi, nó như một hệ qui chiếu mọi cảm hứng và suy tưởng của nhà thơ .Và đơn cử hơn nữa, thân thiện hơn nữa, Đất nước ở ngay trong máu thịt của mỗi tất cả chúng ta :Trong anh và em thời điểm ngày hôm nayĐều có một phần đất nướcĐất nước đã thấm tự nhiên vào máu thịt, đã hóa thành máu xương của mỗi con người, vì vậy sự sống của mỗi cá thể không phải là riêng của mỗi con người mà là của cả đất nước. Mỗi con người đều thừa kế không ít di sản văn hóa truyền thống vật chất và ý thức của đất nước, phải giữ gìn và bảo vệ để làm ra đất nước muôn đời .Từ những ý niệm như vậy về đất nước, phần sau của tác phẩm tác giả tập trung chuyên sâu làm điển hình nổi bật tư tưởng : Đất nước của nhân dân, chính Nhân dân là người đã phát minh sáng tạo ra Đất nước .Tư tưởng đó đã dẫn đến một cái nhìn mới lạ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam thắng cảnh trên khắp mọi miền đất nước. Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, những núi Bút non Nghiên … không còn là những cảnh thú vạn vật thiên nhiên nữa mà được cảm nhận trải qua những cảnh ngộ, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như thể những góp phần của nhân dân, sự hóa thân của những con người không tên tuổi : “ Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất nước những núi Vọng Phu, cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái ”, “ Người học trò thắng cảnh ” .Ở đây cảnh vật vạn vật thiên nhiên qua cách nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân. Chính nhân dân đã tạo dựng nên đất nước, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc sống mình lên mỗi ngọn núi, dòng sông. Từ những hình ảnh, những cảnh vật, những hiện tượng kỳ lạ đơn cử, nhà thơ qui nạp thành một khái quát thâm thúy :Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãiChẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông chaÔi ! Đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấyNhững cuộc sống đã hóa núi sông ta .Tư tưởng Đất nước của nhân dân đã chi phối cách nhìn của nhà thơ khi nghĩ về lịch sử vẻ vang bốn nghìn năm của đất nước. Nhà thơ không ca tụng những triều đại, không nói đến những anh hùng được sử sách lưu danh mà chỉ tập trung chuyên sâu nói đến những con người vô danh, thông thường, bình dị. Đất nước trước hết là của nhân dân, của những con người vô danh bình dị đó .Họ đã sống và chếtGiản dị và bình tâmKhông ai nhớ mặt đặt tênNhưng họ đã làm ra Đất nướcHọ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ đã giữ và truyền lại cho những thế hệ tương lai những giá trị văn hóa truyền thống, văn minh, ý thức và vật chất của đất nước từ hạt lúa, ngọn lửa, lời nói, tên xã, tên làng đến những truyện thần thoại cổ xưa, câu tục ngữ, ca dao. Mạch xúc cảm lắng tụ lại để sau cuối dẫn tới cao trào, làm điển hình nổi bật lên tư tưởng cốt lõi của cả bài thơ vừa giật mình, vừa đơn giản và giản dị và độc lạ :Đất nước này là Đất nước nhân dânĐất nước của Nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại cổ xưaMột định nghĩa đơn giản và giản dị, giật mình về đất nước. Đất nước của ca dao truyền thuyết thần thoại nhưng vẫn biểu lộ những phương diện quan trọng nhất của truyền thống cuội nguồn nhân dân, của dân tộc bản địa : Thật đắm say trong tình yêu, biết quí trọng tình nghĩa và cũng thật kinh khủng trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm .Những câu thơ khép lại tác phẩm ca tụng vẻ đẹp của cảnh sắc quê nhà với một tâm hồn sáng sủa phơi phới. Tất cả ào ạt tuôn chảy trong tâm lý người đọc những tí tách reo vui …
Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm đã góp thêm thành công cho mảng thơ viết về đất nước. Từ những cảm nhận mang tính gần gũi, quen thuộc, đất nước không còn xa lạ, trừu tượng mà trở nên thân thiết nhưng vẫn rất thiêng liêng. Đọc Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm ta không chỉ tìm về cội nguồn dân tộc mà còn khơi dậy tinh thần dân tộc trong mỗi con người Việt Nam trong mọi thời đại.
>> > Phân tích sự hoạt động trong ý niệm về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm để thấy được những điểm mới trong tư tưởng và hình thức biểu lộ về ý niệm đất nước .
3. Phân tích bài Đất nước bài số 3
Cùng với các nhà thơ trong thế hệ chống Mỹ lúc bấy giờ, Nguyễn Khoa Điềm dường như cũng hướng ngòi bút của mình đến một chủ đề lớn lao của thơ ca đương thời đó không gì khác chính là đất nước. Tuy nhiên, có thể nói rằng hình ảnh “đất nước” trong thơ Nguyễn Khoa Điềm không chỉ có đau thương mất mát hay chỉ có những cảnh sơn hào hùng vĩ mà “đất nước” hiển hiện lên trọn vẹn qua những suy nghĩ và cảm nhận hết sức mới mẻ. Qua đoạn trích “Đất nước” trong trường ca “Mặt đường khát vọng” của ông thì đây chính là một định nghĩa đủ đầy về đất nước và qua đó cũng thể hiện sâu sắc tư tưởng cốt lõi của tác phẩm: Đất nước là của nhân dân.
Mở đầu bài thơ chính là một lời tâm tình sâu lắng đưa ta về với cội nguồn :Khi ta lớn lên đất nước đã có rồiĐất nước có trong những cái ngày xửaNgày xưa mẹ thường hay kểĐất nước khởi đầu bằng miếng trầu giờ đây bà ănĐất nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặnCái kèo cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sàngĐất nước có từ ngày đó …Trong đoạn thơ này của Nguyễn Khoa Điềm có vẻ như ta hoàn toàn có thể thấy rằng, đất nước không phải là cái gì trừu tượng, xa xôi khó chớp lấy mà đất nước chính là những gì quen thuộc và thân thiện nhất. Đất nước có từ trong những câu truyện ngày xửa rất lâu rồi, trong miếng trầu của bà ăn, trong dáng tre quật cường kiên cường, trong những phục tục tập quán, trong hạt gạo nấu những bữa cơm hàng ngày … đều hiện hình lên một đất nước Nước Ta rất đỗi anh hùng, tình nghĩa, giản dị và đơn giản mà thân thương nhất. Và đây hoàn toàn có thể nói chính là một định nghĩa, định danh về đất nước trọn vẹn mới và trọn vẹn thiết thực nhất, rõ ràng nhất .Với nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, “ đất nước ” không chỉ là những khoảng chừng số lượng giới hạn về khoảng trống địa lý chật hẹp nữa mà ở đây nó còn có chiều dài thời hạn lịch sử vẻ vang và chiều sâu văn hóa truyền thống. Không những thế, “ đất nước ” còn chính là tình yêu đôi lứa, có trong tình yêu đôi lứa :Đất là nơi anh đến trườngNước là nơi em tắmĐất Nước là nơi ta hò hẹnĐất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm …Đất và nước có vẻ như tách riêng, và từng phần đều lại như đã tượng trưng cho những điều thân thiện nhất. “ Là nơi anh đến trường ” hay “ là nơi em tắm ” hàng ngày. Thế nhưng để rồi khi “ ta hò hẹn ” thành một đôi toàn vẹn thì cũng như đất nước gộp lại vẹn tròn lại thành một. Và hoàn toàn có thể nói rằng với phát hiện mới lạ này, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ ra rằng Đất nước không chỉ bên ta, xung quanh ta và còn có cả ở trong ta nữa .Đất nước còn chính là nơi khởi đầu cho những câu truyện rất lâu rồi, cho những câu ca dao tục ngữ, điển tích điển cố và tất thảy mọi sự sinh thành. Và hình ảnh rực rỡ “ con chim phượng hoàng ”, “ núi Bà Đen, Bà Điểm ”, “ Lạc Long Quân Âu Cơ ” là những dẫn chứng độc lạ cho đất nước hào hùng nghìn năm văn hiến của tất cả chúng ta. Nhớ về đất nước cũng như chính là một cách để ta hoàn toàn có thể nhớ về cội nguồn, hiểu được vì sao tất cả chúng ta được sinh ra. Chính do đó, đất nước trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống cuội nguồn :Những ai đã khuấtNhững ai giờ đâyYêu nhau và sinh con đẻ cáiGánh vác phần người đi trước để lạiDặn dò con cháu chuyện tương lai …Trong anh và em thời điểm ngày hôm nayĐều có một phần đất nướcBiết bao thế hệ anh cha ta đã hi sinh, đã ngã xuống để bảo vệ đất nước, bảo vệ núi sông bờ cõi. Đó còn chính là cả một chiều dài lịch sử vẻ vang hào hùng rất tự hào của dân tộc bản địa ta. Chính cho nên vì thế, con cháu đời sau phải liên tục gìn giữ truyền thống cuội nguồn ấy. Với một truyền thống lịch sử yêu nước, thương nòi, luôn luôn sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu để bảo vệ giang sơn cho những thế hệ về sau. Và cho đến thời đại của ngày ngày hôm nay, “ trong và em ” “ đều có một phần đất nước ”. Dường như chính phần đất nước ấy là phần máu thịt, là một phần nghĩa vụ và trách nhiệm phải giữ gìn và thiết kế xây dựng, phần tình yêu để bảo vệ đất nước cho con cháu tương lai .Vì có phải những người đã không quản ngại thân mình quyết tử cho đất nước, làm ra hình hài của đất nước vì vậy :Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãiChẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông chaÔi đất nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấyNhững cuộc sống đã hóa núi sông taKhi nói về 4000 năm lịch sử vẻ vang oanh liệt hào hùng của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm không hề kể về những vương triều to lớn hay những anh hùng nổi tiếng mà lại nhấn mạnh vấn đề “ người làm ra đất nước ” lại chính là những con người bình dị đời thường và họ là những người vô danh. Chính họ chứ không phải ai khác, không phải là một ông vua bà chúa nào, họ đã gìn giữ và truyền lại hạt lúa, ngọn lửa, lời nói, ngôn từ cho đời sau. Và từ chính những con người vô danh làm ra đất nước bao năm qua đã giúp tác giả khẳng định chắc chắn một chân lý :Đất nước này là đất nước của nhân dânĐất nước của nhân dân, đất nước của ca dao truyền thuyết thần thoạiĐối với câu thơ sau, hai vế có vẻ như song song nhân dân – đất nước lại càng chứng minh và khẳng định đất nước chính là kết tinh những giá trị niềm tin cao quý trong đời sống trí tuệ và tình cảm của nhân dân. Những giá trị ấy cũng như đã kết tinh lại trong những câu ca dao, tục ngữ, trong những câu truyện truyền thuyết thần thoại cổ tích của cha ông ta để lại. Và định nghĩa về đất nước đến đây vừa đơn giản và giản dị nhưng cũng vừa lớn lao, thâm thúy biết bao nhiêu .Đất nước đã có vẻ như đã được chứng minh và khẳng định là của nhân dân và cũng là của anh, của em, và :Em ơi em Đất Nước là máu xương của mìnhPhải biết gắn bó và san sẻPhải biết hóa thân cho dáng hình xứ sởLàm nên Đất Nước muôn đờiĐoạn thơ thân tình như một lời nhắn nhủ thiết tha đằm thắm mà rất đỗi chân thành. Bởi sự sống của tất cả chúng ta không chỉ do cha mẹ sinh thành mà còn vì đất nước nuôi dưỡng. Chính cho nên vì thế mà trong mỗi tất cả chúng ta cần phải có nghĩa vụ và trách nhiệm gìn giữ, tăng trưởng nó và truyền lại cho những thế hệ tiếp theo .Đất nước đã được xem là một đề tài, cảm hứng chủ yếu của thơ ca thời kì kháng chiến chống Mĩ. Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có vẻ như cũng đã nhận thức thâm thúy vai trò và sự góp phần to lớn của nhân dân trong cuộc đấu tranh trường kì và vô cùng ác liệt này. Chính cho nên vì thế hoàn toàn có thể nói rằng tư tưởng đất nước của nhân dân từ trong văn học truyền thống cuội nguồn đã được nhà thơ tăng trưởng đến đỉnh điểm, mang tính dân chủ thâm thúy. Dùng vật liệu văn hóa truyền thống dân gian được sử dụng thuần thục, biến hóa linh động đầy phát minh sáng tạo chính là nét rực rỡ thẩm mĩ và thống nhất với ” tư tưởng Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao truyền thuyết thần thoại ” của bài thơ .
IV. Kiến thức lan rộng ra về bài thơ Đất nước
* Khái quát về trường ca Mặt đường khát vọng
– Hoàn cảnh sáng tác : Trường ca được viết năm 1971, khi Nguyễn Khoa Điềm đang tham gia chiến đấu ở mặt trận Bình Trị Thiên, giữa không khí sục sôi chống Mĩ của cả dân tộc bản địa .- Giá trị nội dung : Bản trường ca sinh ra thức tỉnh tuổi trẻ thành thị ở những vùng tạm chiếm ở miền Nam nhận rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mĩ, hướng về nhân dân, đất nước. Từ đó, lôi kéo, khuyến khích mọi người đứng lên, xuống đường đấu tranh hòa nhịp với cuộc chiến đấu của toàn dân tộc bản địa .
* Khái quát về đoạn trích Đất nước
– “ Đất nước ” thuộc phần đầu của chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng .- Cảm hứng bao trùm đoạn trích là ngợi ca công lao vĩ đại của nhân dân trên hành trình dài dựng nước và giữ nước .- Đoạn trích gồm hai phần :+ Phần 1 : “ Khi ta lớn lên … Đất Nước muôn đời ” => Cách cảm nhận và lí giải của nhà thơ về đất nước .+ Phần 2 : Từ “ Những người vợ nhớ chồng … trăm dáng sông xuôi ” => Tập trung biểu lộ tư tưởng đất nước là của nhân dân .
* Một số nhận định hay về đoạn trích Đất nước
– “ … Điều suôn sẻ với tôi là được sống trong những tháng năm hào hùng của dân tộc bản địa để hiểu nước, hiểu người và hiểu cả mình hơn … ”( Nguyễn Khoa Điềm )- “ … Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm đã phát minh sáng tạo một hình tượng Đất Nước thân quen mà mới lạ trong thi ca Nước Ta … Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa nên một Đất Nước toàn vẹn, là sự thống nhất của chủ quyền lãnh thổ và văn hóa truyền thống, của lịch sử dân tộc và sự sống, một Đất Nước trong khoảng trống niềm tin của người Nước Ta ” .- “ … Một Đất Nước như vậy không hề có được bằng bút pháp miêu tả bên ngoài, vì vậy tất yếu nhà thơ phải dùng hình thức suy ngẫm, liên tưởng, liệt kê, để từ từ đưa người đọc vào trí tưởng tượng của họ, vào kí ức của họ, nhìn Đất Nước trong chính tâm hồn họ … ” .
(Trần Đình Sử, Đọc văn học văn)
– “ … Những sợi nganh dọc dệt nên hình tượng thơ Nguyễn Khoa Điềm đều óng ánh một sắc tố đặc biệt quan trọng của vật liệu văn hóa truyền thống dân gian – đó là một lực hút nữa của đoạn thơ Đất Nước … để rồi người đọc lặng đi xúc động trước một cách định nghĩa thật giật mình của Nguyễn Khoa Điềm … ” .
(Nguyễn Quang Trung, Phân tích bình giảng tác phẩm văn học 12)
– / –
V. Tổng kết bài hướng dẫn phân tích bài thơ Đất nước
Qua những nội dung gợi ý cũng như một số bài văn mẫu tham khảo phân tích bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm mà Đọc Tài Liệu vừa cung cấp ở trên, hi vọng các em sẽ dễ dàng nắm được những ý quan trọng của bài thơ, có vốn từ ngữ rộng hơn vận dụng trình bày trong bài làm của mình.
Chúc những em làm bài tốt !
Source: https://tbdn.com.vn
Category: Văn học
